آداب و رسوم نوروز در شیراز؛ جشن بهار در دل فرهنگ کهن

نوروز در شیراز فراتر از یک تغییر فصل است؛ این جشن باستانی، در شهر شعر و ادب، به تجربه ای بی نظیر تبدیل می شود که عمیقاً با فرهنگ، تاریخ و معنویت مردم این دیار درهم آمیخته است. نوروز در شیراز تلفیقی از سنت های کهن، باورهای مذهبی و ذوق هنری مردمان خونگرم آن است و هر کوچه و برزن، از هفته ها قبل، خود را برای استقبال از بهار آماده می کند. از بوی خوش بهارنارنج گرفته تا دید و بازدیدهای صمیمانه و سفره هفت سینی که روایتگر قصه هایی دیرینه است، نوروز در شیراز یک تاریخ زنده و یک تجربه بی بدیل است.

شهر شیراز، مهد شعر و ادب و شهر گل و بلبل و بهارنارنج، در ایام نوروز شکوهی دوچندان می یابد. آیین های نوروزی در این شهر ریشه های عمیقی در تاریخ و تمدن ایران دارند و هر کدام داستانی از گذشته های دور را روایت می کنند. نوروز در شیراز تنها یک جشن سالانه نیست، بلکه نمایشی از هویت فرهنگی، اصالت و پیوند ناگسستنی مردم این شهر با طبیعت و سنت ها است. این مقاله قصد دارد تا خوانندگان را به سفری دل انگیز در میان آداب و رسوم نوروزی شیراز ببرد و جنبه های مختلف این جشن باشکوه را از آماده سازی ها تا آیین های سیزده بدر به تصویر بکشد.

گام به گام تا نوروز: آماده سازی های بهاری در شیراز

پیش از آنکه نسیم بهار در کوچه های شیراز بپیچد و عطر بهارنارنج شهر را فرا گیرد، مردمان این دیار با شور و شوقی وصف ناپذیر خود را برای استقبال از سال نو آماده می کنند. این آمادگی ها، هر یک نمادی از پاکی، تجدید حیات و طلب برکت برای سالی جدید هستند.

خانه تکانی: پاکی و طراوت برای سال نو

با رسیدن روزهای پایانی اسفند، غوغایی از جنب و جوش در خانه های شیراز به پا می شود. خانه تکانی، آیینی دیرینه و نمادی از رهایی از کهنگی و استقبال از نو شدن، در این شهر با دقت و وسواس خاصی انجام می گیرد. دیوارها، فرش ها، پنجره ها و حتی کوچک ترین اشیاء خانه، همگی جانی دوباره می یابند. در این فرایند، همه اعضای خانواده مشارکت دارند؛ از بزرگ ترها که با تجربه خود راهنمایی می کنند تا کوچک ترها که با شور و نشاط خود، حال و هوای خاصی به خانه می بخشند. پاکیزگی خانه در این ایام، بازتابی از پاکی دل و روح مردم است که می خواهند سال نو را با محیطی روشن و پر از انرژی مثبت آغاز کنند.

کاشت سبزه: بذر امید و برکت

هیچ سفره هفت سینی در شیراز بدون سبزه کامل نیست. کاشت سبزه، این نماد رویش و زندگی، جایگاه ویژه ای در آداب و رسوم نوروزی شیراز دارد. مردم این شهر معمولاً از حدود پانزده روز قبل از نوروز، گندم، جو یا عدس را در ظروف مختلف می کارند. هر دانه که جوانه می زند و رشد می کند، مایه امید و شادی می شود. باور عمومی بر این است که هرچه سبزه ها پربارتر و زیباتر رشد کنند، سالی که در پیش است، پربرکت تر و خوش یمن تر خواهد بود. این سبزه ها، تا سیزده بدر میهمان خانه ها هستند و سپس با آرزوهای شیرین به طبیعت بازگردانده می شوند.

جنب و جوش بازارهای نوروزی: عطر بهار و خرید نو

با نزدیک شدن نوروز، بازارهای سنتی شیراز، به ویژه بازار وکیل و سرای مشیر، رنگ و بویی دیگر می یابند. عطر ادویه ها، بوی پارچه های نو و صدای رفت و آمد مردم، فضایی پرنشاط و دل انگیز خلق می کند. مردم شیراز برای استقبال از بهار، لباس های نو با رنگ های شاد و روشن مانند قرمز و زرد تهیه می کنند که نشانه ای از سرزندگی و شادابی است. خرید آجیل و شیرینی های محلی نیز بخش جدانشدنی از این روزهاست. شیرینی هایی چون مسقطی لاری و شیرازی با طعم دل نشین، کلوچه شیرازی و نان برنجی که بوی خانگی شان روح را نوازش می دهد، نان یوخه (کاک) ترد و خوشمزه، و همچنین برنجک و گندمک، همگی زینت بخش سفره های نوروزی شیراز می شوند. شیرینی نخودچی شیرازی نیز از دیگر انتخاب های محبوب است که طعم خاص خود را دارد.

استقبال با عطر بهارنارنج: رایحه دل انگیز نوروز

شیراز، شهر بهارنارنج است و در ایام نوروز، این درختان دوست داشتنی، عطر خود را سخاوتمندانه در هوا می پراکنند. مردم شیراز برای افزودن به طراوت و عطر خانه هایشان در ایام نوروز، از گلاب و عطر بهارنارنج استفاده می کنند. پاشیدن گلاب در فضای خانه و استفاده از عصاره بهارنارنج نه تنها فضا را معطر می کند، بلکه نمادی از میزبانی گرم و صمیمی شیرازی ها برای میهمانان نوروزی است. این عطر دل انگیز، یادآور روح لطیف و ذوق هنری مردمان این شهر است که زیبایی را در هر گوشه از زندگی خود جاری می سازند.

لحظه موعود: آیین های تحویل سال نو در شیراز

لحظه تحویل سال نو، نقطه ی اوج آیین های نوروزی در شیراز است. این لحظه، با آداب و رسوم خاصی همراه است که در خود، تلفیقی از سنت های باستانی و باورهای عمیق دینی را جای داده است. مردم شیراز با قلبی پر از امید و نیایش، به استقبال سالی جدید می روند.

سفره هفت سین شیرازی: نمادی از زندگی و برکت

سفره هفت سین، کانون اصلی تحویل سال در هر خانه شیرازی است. این سفره با اقلامی چون سبزه، سیب، سمنو، سنجد، سکه، سماق و سیر، هر یک با فلسفه ای عمیق و نمادین از رویش، سلامتی، برکت و سرزندگی تزئین می شود. اما سفره هفت سین شیراز، یک ویژگی خاص و منحصربه فرد دارد: حضور هفت میم. این هفت میم، مکمل هفت سین هستند و شامل اقلامی می شوند که با حرف م آغاز می شوند: ماهی، مرغ (معمولاً مرغ پخته شده)، مسقطی، مویز، ماست، مدنی (لیموشیرین) و میگو. این اقلام، علاوه بر زیبایی و تنوع، هر یک نمادی از نعمت، فراوانی و برکت در سال نو هستند. در کنار اینها، قرآن کریم، آینه (نماد پاکی و روشنایی)، شمع (نماد نور و گرما) و ماهی قرمز (نماد زندگی و جنب و جوش) نیز بر سر سفره قرار می گیرند تا سفره هفت سین شیرازی کامل و پرشکوه شود.

زیارت شاهچراغ (ع): آغاز سال در حریم قدسی

برای بسیاری از شیرازی ها، آغاز سال نو در حرم مطهر حضرت احمدبن موسی الکاظم (ع)، مشهور به شاهچراغ، اهمیت ویژه ای دارد. سیل عظیمی از مردم در لحظه تحویل سال به این مکان مقدس سرازیر می شوند تا سال خود را با زیارت، دعا و نیایش آغاز کنند. آن ها شمع روشن می کنند و با توسل به حضرت شاهچراغ (ع)، از خداوند متعال طلب برکت، سلامتی و حاجت روایی برای خود و عزیزانشان دارند. این سنت، نشان دهنده ی پیوند عمیق مردم شیراز با باورهای دینی و معنوی است که جشن نوروز را با حال و هوایی قدسی آمیخته است.

دعاخوانی و قرآن خواندن: توسل و نیایش

همزمان با لحظه تحویل سال، دعای یا مقلب القلوب و الابصار در خانه ها و اماکن مذهبی شیراز طنین انداز می شود. این دعای پرمحتوا که از خداوند تغییر و تحول در دل ها و بصیرت را می طلبد، با قلبی پر از امید و تمنا خوانده می شود. علاوه بر آن، تلاوت سوره هایی از قرآن کریم، به ویژه سوره یس یا سایر سوره های مبارکه، از دیگر رسوم این لحظه پربرکت است. این آیین ها، نشان از تمسک مردم به درگاه الهی برای آغاز سالی نیکو و پر از خیر و برکت دارد.

تفأل به دیوان حافظ: رهنمای سال نو

شهر شیراز، شهر حافظ است و جای تعجب نیست که دیوان خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی، جایگاه ویژه ای در آیین های نوروزی این شهر دارد. در لحظه تحویل سال و در طول روزهای نوروز، رسم تفأل به دیوان حافظ از محبوب ترین سنت هاست. اعضای خانواده، با نیتی پاک و قلبی امیدوار، دیوان حافظ را می گشایند و با قرائت غزلیات او، از این رهنمای رازآلود، راهنمایی و الهام برای سال جدید خود می طلبند. شعر حافظ در این لحظات، پلی میان سنت و معنویت، و نوری برای آغاز مسیری تازه در زندگی است.

روزهای بهاری: دید و بازدید، عیدی و گردش در باغ های شیراز

پس از تحویل سال و آغاز نوروز، شهر شیراز وارد فصلی از شادابی و تجدید دیدارها می شود. روزهای نوروز، فرصتی است تا پیوندهای خانوادگی و دوستی مستحکم تر شوند و خاطراتی شیرین در دل ها نقش ببندد.

دید و بازدید نوروزی: صله رحم و تجدید ارادت

یکی از زیباترین و مهم ترین آداب نوروزی در شیراز، دید و بازدید از اقوام و آشنایان است. شیرازی ها به صله رحم اهمیت ویژه ای می دهند و معتقدند که آغاز سال نو باید با دیدار بزرگان فامیل باشد تا برکت و محبت در طول سال در زندگی شان جاری بماند. خانه ها با عطر بهارنارنج و شیرینی های محلی آراسته می شوند و آماده پذیرایی از میهمانان هستند. این دید و بازدیدها، فرصتی برای تجدید ارادت ها، به یادآوردن خاطرات و خلق لحظاتی شاد و صمیمی است. در این دید و بازدیدها، شوخی و مزاح، به ویژه با لهجه شیرین شیرازی، شور خاصی به جمع می بخشد.

عیدی دادن: بخشش و شادی

رسم عیدی دادن، یکی از هیجان انگیزترین بخش های نوروز برای کودکان و جوانان است. بزرگ ترها با اسکناس های نو و گاهی شیرینی های مخصوص، عیدی می دهند و لبخند را بر لبان کوچک ترها می نشانند. این رسم، نمادی از بخشش، مهربانی و انتقال شادی از نسلی به نسل دیگر است. عیدی گرفتن، حتی در بزرگسالی، همواره حس و حال خوش کودکی را زنده می کند و جزئی جدایی ناپذیر از خاطرات نوروزی است.

شکوه باغ های شیراز در نوروز: جلوه ای از بهشت

شیراز، شهر باغ های سرسبز و دلگشاست. در ایام نوروز، این باغ ها به نهایت زیبایی خود می رسند و جلوه ای از بهشت را به نمایش می گذارند. باغ ارم با سروهای سر به فلک کشیده و عمارت باشکوهش، نارنجستان قوام با معماری بی نظیر و حیاط پر از نارنج هایش، و باغ دلگشا با عطر دل انگیز بهارنارنج هایش، همگی میزبان گردشگران داخلی و خارجی و خانواده هایی هستند که برای لذت بردن از طبیعت و هوای مطبوع بهاری به آنجا می روند. گشت و گذار در این باغ ها، به ویژه زمانی که شکوفه های بهارنارنج در اوج طراوت خود هستند، تجربه ای فراموش نشدنی را رقم می زند.

شکوفه های بهارنارنج در شیراز نه تنها زیبایی بصری خیره کننده ای دارند، بلکه عطر آن ها، روح و جان آدمی را تازه می کند و نشانه ای از زندگی و طراوت است که در جای جای این شهر جاری است.

خوراکی ها و پذیرایی های نوروزی: ضیافت طعم ها

در طول دید و بازدیدهای نوروزی، سفره های پذیرایی شیرازی ها پر از انواع خوراکی های محلی و سنتی می شود. علاوه بر شیرینی هایی که پیش تر ذکر شد، میوه های تازه فصلی و انواع آجیل نیز همیشه در دسترس هستند. شیرینی های خانگی مخصوص شیراز مانند نان یوخه و مسقطی، در کنار چای تازه دم و شربت بهارنارنج، پذیرایی ها را کامل می کند. این ضیافت های طعم ها، علاوه بر لذت های چشایی، فرصتی برای گفتگو و ایجاد پیوندهای عمیق تر میان افراد فراهم می آورد.

سیزده بدر شیراز: بدرقه نوروز در دامان طبیعت

روز سیزدهم فروردین، سیزده بدر، آخرین مرحله از جشن های نوروزی در شیراز است. این روز، روز پیوند با طبیعت، رهایی از خانه و آغاز فصلی تازه در دل دشت ها و باغ هاست.

انتخاب تفرجگاه ها: آغوش طبیعت فارس

از صبح روز سیزدهم، شیرازی ها با شور و شوق فراوان، خود را برای یک روز خاطره انگیز در دامان طبیعت آماده می کنند. خانواده ها با بستن سفره های غذا و وسایل بازی، به سمت تفرجگاه های محبوب در اطراف شیراز حرکت می کنند. باغ های سرسبز قصردشت، دشت ارژن با طبیعت بکرش، بند امیر با رودخانه زلالش، دریاچه مهارلو با جلوه ای سرخ فام و اطراف کوار، از جمله مقاصد پرطرفدار برای گذراندن سیزده بدر هستند. هر یک از این مکان ها، آغوش خود را به روی خانواده ها می گشایند تا آخرین روز تعطیلات نوروزی را با نشاط و سرزندگی سپری کنند.

سفره سیزده بدر: خوراکی های سنتی

سفره سیزده بدر شیرازی ها، با خوراکی های خاص این روز آراسته می شود. غذای رایج و محبوب در این روز، باقلاپلو با دوغ محلی است که طعمی بی نظیر و خاطره انگیز دارد. این غذا معمولاً در کنار سبزی تازه و نان خانگی سرو می شود. در عصر هنگام نیز، کاهو و سرکه (سکنجبین) یکی از محبوب ترین عصرانه هاست که با طعم ترش و شیرین خود، خستگی یک روز پرنشاط را از تن بیرون می کند. این خوراکی ها، بخشی از هویت سیزده بدر شیراز هستند و تجربه ای متفاوت از طعم های محلی را ارائه می دهند.

گره زدن سبزه: آیین بخت گشایی و آرزوها

یکی از آیین های قدیمی و پرمعنای سیزده بدر در شیراز، گره زدن سبزه است. این رسم به ویژه در میان دختران دم بخت رواج دارد. آن ها با نیت گشایش بخت و رسیدن به آرزوهایشان، سبزه های نوروزی را گره می زنند و در حین گره زدن، زمزمه می کنند:

سیزده بدر، سال دگر، خونه شوور، بچه بغل!

این شعر، بازتابی از آرزوهای قلبی برای تشکیل خانواده و خوشبختی است. این آیین، تنها یک بازی کودکانه نیست، بلکه نمادی از امید، ایمان به آینده ای روشن و پیوند با سنت های دیرینه است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.

به آب سپردن سبزه: رهایی از بدی ها و طلب برکت

در پایان روز سیزده بدر، سبزه نوروزی که از ابتدا نماد زندگی و رویش بوده است، به آب روان سپرده می شود. این آیین، فراتر از یک عمل ساده است؛ مردم شیراز باور دارند که با به آب سپردن سبزه، تمام ناخوشی ها، بیماری ها و انرژی های منفی سال گذشته از آن ها دور می شود و با جریان آب، برکت و خوش یمنی به زندگی شان باز می گردد. این عمل، نمادی از رهایی، تجدید نظر و طلب خیر برای سالی پربارتر و سعادتمندتر است.

بازی ها و سرگرمی ها: نشاط جمعی

سیزده بدر در شیراز، تنها به خوردن و نوشیدن و گره زدن سبزه ختم نمی شود. این روز، فرصتی برای بازی ها و سرگرمی های دسته جمعی است که نشاط و خنده را به ارمغان می آورد. بازی هایی مانند آبرک خوردن (تاب خوردن) که توسط جوانان و نوجوانان انجام می شود، یا سایر بازی های سنتی محلی، فضای سیزده بدر را پر از جنب و جوش و هیجان می کند. این بازی ها، علاوه بر تفریح، به تقویت روحیه جمعی و ایجاد خاطرات شیرین کمک می کنند و پایانی دل نشین بر جشن های نوروزی می گذارند.

ویژگی های منحصربه فرد نوروز شیراز: آنچه آن را متمایز می کند

نوروز در شیراز، با وجود شباهت هایی به آیین های نوروزی در سایر نقاط ایران، دارای ویژگی های خاصی است که آن را متمایز و بی نظیر می سازد. این ویژگی ها، از هویت فرهنگی عمیق و ذوق هنری مردم شیراز سرچشمه می گیرد.

نقش پررنگ شعر و ادب، به ویژه حضور دیوان حافظ و سعدی، در تمام آیین های نوروزی شیراز بسیار مشهود است. از تفأل به حافظ در لحظه تحویل سال گرفته تا مشاعره ها در دید و بازدیدها، شعر و ادب همواره راهنمای و همدم مردم این شهر در جشن هایشان بوده است. هر کلمه و مصرع، بوی قدمت و اصالت می دهد و نوروز را با غنای فرهنگی شیراز درهم می آمیزد.

حضور بوی دل انگیز بهارنارنج در تمامی فضاها، از کوچه ها و باغ ها گرفته تا خانه ها و بازارهای نوروزی، یکی دیگر از ویژگی های منحصربه فرد نوروز شیراز است. این درخت که نماد طراوت و زیبایی است، با شکوفه های سفید و معطر خود، روح بهار را به تمام شهر می دمد. ارتباط عمیق مردم شیراز با بهارنارنج، باعث شده تا این رایحه دل انگیز به جزئی جدایی ناپذیر از خاطرات نوروزی تبدیل شود و تجربه ای حسی و بی نظیر برای بازدیدکنندگان به ارمغان آورد.

ویژگی خاص سفره هفت سین شیرازی، افزودن «هفت میم» به اقلام سنتی هفت سین است. این هفت میم که شامل ماهی، مرغ، مسقطی، مویز، ماست، مدنی و میگو می شود، نمادی از فراوانی و برکت است که سفره نوروزی را غنی تر و پربارتر می سازد و رنگ و بوی شیرازی اصیل به آن می بخشد.

اهمیت زیارتگاه ها، به ویژه حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع)، در جشن نوروز شیراز بی نظیر است. حضور مردم در این مکان مقدس در لحظه تحویل سال، نشان از پیوند عمیق باورهای دینی با سنت های باستانی دارد. این تلفیق، نوروز در شیراز را به جشنی معنوی و پر از برکت تبدیل می کند که در آن، امید به آینده ای روشن با توسل به بزرگان دین همراه می شود.

این ویژگی های منحصربه فرد، نوروز شیراز را از دیگر مناطق ایران متمایز می سازد و آن را به تجربه ای ناب و به یادماندنی برای هر بازدیدکننده تبدیل می کند. هر گوشه از این شهر در ایام نوروز، داستانی از فرهنگ و اصالت را روایت می کند.

نتیجه گیری

نوروز در شیراز، بیش از یک جشن سالانه، یک تجربه عمیق فرهنگی و معنوی است که در دل شهر شعر و ادب ریشه دوانده است. این جشن باشکوه، با آیین های غنی و دل نشین خود، از خانه تکانی و کاشت سبزه تا تحویل سال در حریم قدسی شاهچراغ، تفأل به دیوان حافظ، دید و بازدیدهای صمیمانه و سیزده بدر در دامان طبیعت، جلوه ای بی نظیر از پیوند انسان با طبیعت، سنت و معنویت را به نمایش می گذارد. آداب و رسوم نوروز در شیراز، بخش جدایی ناپذیری از هویت این شهر و مردم آن است که با عطر بهارنارنج و زمزمه غزل های حافظ، به جان هر رهگذری می نشیند. این آیین ها، یادآور اهمیت وحدت، تجدید حیات و ارتباط ناگسستنی با ریشه های فرهنگی ایران زمین هستند.

نوروز شیراز، نه تنها برای مردمان این دیار، بلکه برای هر ایرانی و گردشگر خارجی، فرصتی مغتنم برای غرق شدن در دنیایی از زیبایی ها، طعم ها، عطرها و اصالت است. تجربه نوروز در این شهر، با شور و نشاط مردم، مهمان نوازی بی نظیرشان و شکوه باغ هایش، خاطره ای فراموش نشدنی را رقم می زند. بنابراین، اگر به دنبال تجربه ای متفاوت و عمیق از جشن بهار در دل فرهنگی کهن هستید، شیراز در ایام نوروز، با تمام وجودش منتظر حضور شماست تا زیبایی ها و سنت های دیرینه اش را با سخاوت تمام به شما هدیه دهد و شما را با خود به قلب بهار و گذشته های پرشکوه ببرد.