آشنایی با قسمت های مختلف گنبد جبلیه

3 خرداد

خواندن این مطلب 4 دقیقه زمان میبرد

گنبد جبلیه کرمان بنایی سنگی و اسرارآمیز است که در دل تاریخ و طبیعت این شهر جای گرفته. بسیاری هنگام بازدید از کرمان با این سازه منحصربه فرد مواجه می شوند و کنجکاوی درباره قدمت معماری خاص و کاربری اصلی آن ذهنشان را درگیر می کند. این محتوا به شما کمک می کند تا با جزئیات معماری و بخش های مختلف این گنبد تاریخی آشنا شوید و درکی عمیق تر از این اثر باستانی به دست آورید.

گنبد جبلیه یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند شهر کرمان است که در شرق این شهر نزدیک کوه های صاحب الزمان و در مجاورت قبرستان قدیم قرار دارد. این سازه سنگی با ظاهری متفاوت نسبت به بناهای آجری رایج در منطقه همواره مورد توجه باستان شناسان معماران و گردشگران بوده است.

این بنا به دلیل سبک معماری و مصالح به کار رفته در آن هویت تاریخی پیچیده ای دارد. برخی آن را مربوط به اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی می دانند در حالی که عده ای دیگر قدمت آن را به دوره سلجوقیان نسبت می دهند. نام آن نیز محل بحث است؛ برخی ریشه آن را در کلمه عربی ‘جبل’ به معنای کوه می دانند اشاره به نزدیکی آن به کوه و برخی دیگر آن را مرتبط با کلمه ‘گبر’ به معنای زرتشتی می دانند که نشان دهنده قدمت پیش از اسلام آن است.

گنبد جبلیه ساختاری هشت ضلعی دارد که گنبدی بزرگ بر روی آن قرار گرفته است. برخلاف بسیاری از بناهای تاریخی ایران که از آجر ساخته شده اند مصالح اصلی به کار رفته در این گنبد تماماً از سنگ است. این ویژگی آن را در میان بناهای هم عصر خود متمایز می کند.

این بنای سنگی از چند بخش اصلی تشکیل شده که شامل پایه و پی بدنه هشت ضلعی گنبد خانه و فضای داخلی و گنبد اصلی است. هر یک از این قسمت ها ویژگی های معماری خاص خود را دارند که در مجموع سازه ای مقاوم و زیبا را شکل داده اند.

پایه و پی گنبد جبلیه از سنگ های بزرگ و لاشه سنگ ها تشکیل شده که استحکام بنا را در طول قرن ها تضمین کرده است. این پی سنگی اساس بدنه بنا را فراهم می آورد و وزن سازه را به زمین منتقل می کند.

بدنه اصلی بنا به صورت هشت ضلعی است که هر ضلع آن دارای یک ورودی یا نورگیر قوسی شکل است. این هشت ضلع سنگی با دقت و مهارت در کنار هم قرار گرفته اند و ارتفاع قابل توجهی دارند. این بدنه گذار از سطح زمین به فضای گنبد خانه را ممکن می سازد.

فضای داخلی گنبد خانه فضایی مدور در زیر گنبد است. این بخش از طریق گوشواره ها (یا فیل پوش ها) که در چهار زاویه از هشت ضلعی قرار دارند به دایره تبدیل می شود تا بتواند وزن گنبد مدور را تحمل کند. این فضا در حال حاضر به عنوان موزه مورد استفاده قرار می گیرد.

گنبد اصلی بنا که بر روی بدنه هشت ضلعی قرار گرفته شکلی نیم کره ای دارد. این گنبد نیز تماماً از سنگ و ملات گچ ساخته شده و یکی از نمونه های نادر گنبدهای سنگی در ایران است. پوشش سنگی آن مقاومت بالایی در برابر عوامل طبیعی ایجاد کرده است.

مصالح اصلی به کار رفته در ساخت گنبد جبلیه شامل لاشه سنگ های بزرگ و کوچک است که با ملات گچ بسیار مقاوم در کنار هم چیده شده اند. استفاده از سنگ در تمام قسمت های بنا به خصوص در گنبد از ویژگی های منحصربه فرد این سازه است.

هشت ورودی قوسی شکل در هشت ضلع بدنه بنا وجود دارد. این ورودی ها هم نور فضای داخلی را تامین می کنند و هم دسترسی به داخل بنا را فراهم می آورند. برخی از این ورودی ها ممکن است در طول زمان مسدود شده باشند.

کاربری اصلی گنبد جبلیه به طور دقیق مشخص نیست و نظریه های مختلفی در این باره وجود دارد. برخی آن را آتشکده رصدخانه مقبره یا بنای یادبود می دانند. در دوره های بعدی این بنا متروکه شد تا اینکه در سال های اخیر مرمت و به موزه سنگ تبدیل گشت.

گنبد جبلیه طی سال های اخیر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته تا از تخریب آن جلوگیری شود. این بنا در حال حاضر به عنوان موزه سنگ کرمان فعالیت می کند و آثار سنگی تاریخی از جمله سنگ قبرها و کتیبه ها در آن به نمایش گذاشته شده است و یکی از جاذبه های گردشگری مهم شهر کرمان محسوب می شود.