خانه لاجوردی، شاهکار استاد حسن معمارباشی در قلب تاریخی قم
خبر روزانه/قم یک پژوهشگر و مدرس دانشگاه گفت:یکی از ویژگی های شاخص این بنا معماری آن است که توسط استاد حسن معمارباشی از معماران برجسته ایران طراحی و اجرا شده است؛ وی سازنده تیمچه بزرگ قم و صحن اتابکی حرم حضرت معصومه (س) نیز بوده است.
علی اکبر غلامی تابش پژوهشگر و نویسنده کتاب «ابنیه سنتی قم» در گفت وگو با خبر روزانه اظهار کرد: محله باغ پنبه یکی از محله های تاریخی شهر قم است که خانه های ارزشمندی مانند خانه یزدان پناه لاجوردی سلامتی ها در آن قرار دارند. گذر تاریخی باغ پنبه نیز به اهمیت این محله افزوده و خیابان های عمار یاسر و باجک را به یکدیگر متصل می کند. خانه لاجوردی در این محله و در جنوب شرقی خانه سلامتی ها واقع شده است.
وی ادامه داد: یکی از ویژگی های شاخص این بنا معماری آن است که توسط استاد حسن معمارباشی از معماران برجسته ایران طراحی و اجرا شده است؛ وی سازنده تیمچه بزرگ قم و صحن اتابکی حرم حضرت معصومه (س) نیز بوده است. بخش شرقی حیاط مرکزی این خانه نیز توسط شاگرد وی ساخته شده و به احترام استاد این بخش با ارتفاعی کمتر طراحی شده است.
غلامی تابش تصریح کرد: پلان این خانه بسیار زیبا و دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی است. از دیگر بخش های شاخص آن می توان به سردر ورودی هشتی حیاط مرکزی ایوان های ستون دار فضاهای شاه نشین بخش های خدماتی حمام آب انبار مطبخ و حوض اشاره کرد که همگی بیانگر معماری اصیل ایرانی هستند.
وی عنوان کرد: پلان خانه به صورت مستطیلی و کاملاً درون گرا طراحی شده است؛ فضاهای مختلف ترکیبی از ایوان ها اتاق ها و بخش های خدماتی هستند که در اطراف دو حیاط اندرونی و بیرونی جای گرفته اند. پس از عبور از سردر ورودی فضای هشتی قرار دارد که اضلاع آن به جز دو ضلع شمالی و جنوبی تقریباً برابر است. پوشش سقف هشتی با شیوه خفته وراسته اجرا شده است.
وی اضافه کرد: در سمت شمال غربی هشتی طاق نمایی قرار دارد که با دو پله به حیاط کوچکی با پلان هشت و نیم هشت راه پیدا می کند. همچنین طاق نمای شمالی با پنج پله به ایوان ستون دار شرقی این حیاط کوچک متصل می شود. در جبهه غربی این حیاط فضای معماری خاصی وجود ندارد و فضای زیرزمین سمت شرقی با حیاط مرکزی بزرگ مشترک است. در جبهه های شمالی و جنوبی حیاط فضاهای دو طبقه (زیرزمین و همکف) به صورت قرینه طراحی شده اند.
این مدرس دانشگاه گفت: سکوهای اطراف حیاط با آجرکاری پوشانده شده و ایوان های آن روی ستون های سنگی استوار هستند در ضلع غربی حیاط فضاهای شاه نشین قرار دارند که دارای هفت ورودی چوبی هستند؛ بین این ورودی ها چراغ دان هایی برای تأمین روشنایی داخلی و خارجی تعبیه شده است.
وی بیان کرد: در طرفین فضای زیرزمین دو دالان زیبا طراحی شده که ارتباط بین دو حیاط را برقرار می کنند. بااین حال مسیر ارتباطی دالان شمالی به حیاط غربی مسدود شده است. این زیرزمین از هر دو حیاط نور می گرفته اما متأسفانه برخی از نورگیرهای مرتبط با حیاط کوچک امروزه مسدود شده اند.
غلامی تابش افزود: در جبهه شرقی حیاط مرکزی فضاهای طبقه همکف به صورت تودرتو به یکدیگر متصل هستند. پوشش این فضاها از نوع کلیل و با استفاده از تیرهای چوبی اجرا شده است. در این بخش زیرزمینی وجود دارد که دارای یک حوض سنگی کوچک بوده و به احتمال زیاد نقش مطبخ را ایفا می کرده است. پوشش این فضا به شیوه طاق وتویزه و به روش قمی پوش ساخته شده است.
این پژوهشگر اعلام کرد: آب انبار خانه در جبهه جنوبی حیاط مرکزی قرار گرفته و احتمال می رود که حمام نیز در کنار آن بوده باشد هرچند امروزه تغییرات زیادی در این قسمت اعمال شده است. مسیر دسترسی به پشت بام از هر دو حیاط و از سمت جنوبی بنا فراهم شده است. این خانه نمونه ای ارزشمند از معماری سنتی ایران است که با طراحی درون گرا و فضاهای متناسب کاربردی و زیبا هویت تاریخی و فرهنگی قم را به نمایش می گذارد.
آب انبار در خانه های تاریخی قم؛ نمادی از تدبیر معماری سنتی
وی تاکید کرد: آب انبار یکی از بخش های مهم خانه های تاریخی قم به شمار می رود که با هدف ذخیره و تأمین آب آشامیدنی ساکنان ساخته می شد. در گذشته به دلیل نبود شبکه لوله کشی و اقلیم گرم و خشک قم آب انبارها نقشی حیاتی در تأمین آب موردنیاز خانه ها ایفا می کردند. این فضاها که معمولاً در زیرزمین و یا بخش جنوبی حیاط قرار داشتند با طراحی خاص خود امکان نگهداری آب خنک و سالم را برای مدت طولانی فراهم می کردند.
غلامی تابش تصریح کرد: آب انبارهای خانه های قدیمی قم معمولاً با مصالحی مانند آجر و ملات ساروج ساخته می شدند که مانع از نشت آب و فساد آن می شد. این فضاها اغلب دارای سقف گنبدی یا پوشش طاق وتویزه بودند که علاوه بر استحکام به تنظیم دمای داخلی آب انبار نیز کمک می کرد. دسترسی به آب انبار از طریق چندین پله ممکن بود که معمولاً در بخش های کم نور خانه تعبیه می شدند تا از تبخیر و گرم شدن آب جلوگیری شود.
نمونه ای از آب انبار در خانه های تاریخی قم
این مدرس دانشگاه اظهار کرد: خانه تاریخی لاجوردی نمونه ای از این تدبیر معمارانه را در خود جای داده است. در این خانه ها آب انبارها به گونه ای طراحی شده اند که ارتباط مستقیمی با فضاهای خدماتی مانند مطبخ و حیاط داشته باشند. در برخی موارد آب انبارها علاوه بر تأمین آب شرب به عنوان مخزن ذخیره آب برای مصارف شست وشو و آبیاری نیز استفاده می شدند.
وی بیان کرد: امروزه با تغییر سبک زندگی و توسعه شبکه آب رسانی شهری بسیاری از این آب انبارها کاربری خود را از دست داده اند و برخی از آن ها دچار تخریب شده اند. بااین حال این بخش از معماری خانه های تاریخی قم نه تنها یادگاری ارزشمند از تدابیر سنتی برای سازگاری با محیط زیست است بلکه می تواند در دوران بحران آب الهام بخش راهکارهای جدید برای مدیریت منابع آبی باشد. حفاظت و مرمت این بناهای ارزشمند گامی در جهت حفظ میراث معماری و فرهنگی این شهر خواهد بود.
انتهای پیام