خلاصه کتاب تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان ( نویسنده رافیق ایمرانی )

کتاب تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان اثر رافیق ایمرانی، کاوشی جامع در ریشه های کهن و تحولات هنر موسیقی این سرزمین است که قدمت آن به ۱۵ هزار سال پیش می رسد. این اثر، پژوهشی مستند و ارزشمند است که سیر تکامل موسیقی آذربایجان را از دوران پارینه سنگی تا دوره آتروپاتن روایت می کند. در صفحات این کتاب، خواننده به سفری شگفت انگیز در دل تاریخ می رود و با نغمه های کهن، ابزارهای باستانی و ارتباط عمیق موسیقی با زندگی، باورها و تمدن های مختلف آشنا می شود. این اثر نه تنها یک معرفی صرف از کتاب رافیق ایمرانی نیست، بلکه دریچه ای تازه به سوی درک عمیق تر میراث غنی موسیقی آذربایجان می گشاید و خواننده را دعوت می کند تا با ارزش های بی بدیل این پژوهش آشنا شود.

رافیق ایمرانی کیست؟ نگاهی به زندگی، آثار و جایگاه نویسنده

رافیق ایمرانی، نامی برجسته در عرصه پژوهش و آموزش موسیقی آذربایجان، در سال ۱۹۵۱ میلادی در شهر باکو دیده به جهان گشود. او مسیر پربار تحصیلات آکادمیک خود را در رشته موسیقی دنبال کرد و با پشتکار و علاقه فراوان به یکی از شناخته شده ترین اساتید دانشگاهی در این حوزه تبدیل شد. ایمرانی سال ها به عنوان استاد موسیقی در دانشگاه «ع. حاجی بیگ اوف» باکو، یکی از معتبرترین مراکز آموزش عالی موسیقی در آذربایجان، به تدریس و راهنمایی دانشجویان مشغول بود و دانش و تجربیات خود را به نسل های بعدی انتقال داد. فعالیت های او تنها به تدریس محدود نمی شد؛ رافیق ایمرانی به عنوان یک پژوهشگر خستگی ناپذیر، مقالات علمی و پژوهش های متعددی را در زمینه تاریخ و نظریه موسیقی آذربایجان منتشر کرده است که هر یک به نوبه خود گامی مهم در اعتلای شناخت این هنر اصیل به شمار می روند.

او با نگاهی دقیق و تحلیلی، زوایای پنهان موسیقی آذربایجان را روشن ساخت و جایگاه این هنر را در بستر تاریخ و فرهنگ این سرزمین بیش از پیش تثبیت کرد. کتاب «تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان» اوج تلاش های پژوهشی او محسوب می شود که نه تنها به عنوان یک منبع علمی معتبر، بلکه به عنوان یک سند تاریخی ارزشمند، راهگشای بسیاری از تحقیقات بعدی شده است. ایمرانی با این اثر، به جامعه موسیقی شناسان و علاقه مندان به تاریخ هنر نشان داد که ریشه های موسیقی آذربایجان تا چه حد عمیق و پربار است و چگونه در طول قرن ها، با تمدن های مختلف در هم آمیخته و تکامل یافته است. او با تکیه بر اسناد و مدارک تاریخی، نقوش باستانی و یافته های باستان شناسی، تصویری جامع و مستند از سیر تحول موسیقی این منطقه ارائه می دهد.

اهمیت و رویکرد کتاب تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان: چرا این اثر یک مرجع است؟

کتاب تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان اثر رافیق ایمرانی، به دلیل رویکرد جامع و پژوهشی عمیق خود، جایگاه ویژه ای در میان آثار مرتبط با تاریخ موسیقی کسب کرده است. این کتاب صرفاً یک روایت تاریخی نیست، بلکه نتیجه ی سال ها تحقیق و کاوش در لایه های پنهان فرهنگ و هنر یک ملت است که خلاءهای تاریخی موجود در ادبیات موسیقی شناسی آذربایجان را به شیوه ای مستند و دقیق پر می کند. یکی از دلایل اصلی اهمیت این اثر، توانایی آن در ارائه مستندات جدید و تحلیل های نوینی است که پیش از این کمتر مورد توجه قرار گرفته بودند. ایمرانی، با تکیه بر روش شناسی دقیق و علمی، پژوهش های خود را بر پایه استناد به اسناد تاریخی معتبر، بررسی دقیق نقوش برجسته و تجزیه و تحلیل یافته های باستان شناسی بنا نهاده است.

نویسنده با این رویکرد، نه تنها به دنبال گردآوری اطلاعات بوده، بلکه هدف اصلی اش، بازسازی تصویری واضح و یکپارچه از سیر تحول موسیقی آذربایجان در طول هزاران سال است. این کتاب دیرین نامیده شده زیرا به بررسی ریشه های کهن و آغازین موسیقی در این سرزمین می پردازد و مرزهای تاریخی شناخته شده را به دوران بسیار دورتر، یعنی ۱۵ هزار سال پیش، بسط می دهد. ایمرانی با قلم خود، خواننده را به سفری در زمان دعوت می کند تا ببیند چگونه نغمه ها از نیازهای اولیه انسان های اولیه در فعالیت های روزمره مانند خرمن کوبیدن یا دوشیدن شیر، به تدریج شکل گرفته و در بطن تمدن های بزرگ تر، به هنری سازمان یافته و پیچیده تبدیل شده اند. این اثر به مخاطب فرصت می دهد تا درک کند که چگونه موسیقی آذربایجان، به عنوان یک میراث فرهنگی زنده، از دل دوران باستان سربرآورده و تا به امروز حیات خود را حفظ کرده است.

رافیق ایمرانی در کتاب خود، نه تنها به روایت صرف وقایع می پردازد، بلکه با تحلیلی عمیق، ارتباط ناگسستنی موسیقی آذربایجان را با زندگی، باورها و تمدن های کهن این سرزمین آشکار می سازد و این اثر را به یک مرجع بی بدیل در حوزه خود تبدیل می کند.

مروری جامع بر فصول و محتوای اصلی کتاب: از نغمه های بدوی تا تمدن های باستان

کتاب تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان سفری گسترده و عمیق را در طول اعصار تاریخی این سرزمین آغاز می کند. رافیق ایمرانی با دقت و وسواس علمی، فصول مختلف کتاب را به گونه ای تنظیم کرده که خواننده گام به گام با تحولات موسیقی، از ابتدایی ترین اشکال آن تا پیچیدگی های تمدن های باستان، آشنا شود. این بخش، مروری بر محتوای غنی فصول اصلی این اثر ارزشمند ارائه می دهد.

فصل اول: موسیقی آذربایجان در قدیمی ترین دوران (پیش از تاریخ)

این فصل، خواننده را به اعماق تاریخ می برد، به دوران پارینه سنگی و مزولیت، زمانی که انسان هنوز در مراحل اولیه تمدن به سر می برد. ایمرانی در این بخش توضیح می دهد که چگونه موسیقی در زندگی روزمره انسان های کهن آذربایجان، نقشی حیاتی و کاربردی ایفا می کرده است. نغمه هایی که در هنگام خرمن کوبیدن، دوشیدن شیر حیوانات، یا فعالیت های کشاورزی سر داده می شدند، نه تنها به عنوان وسیله ای برای سرگرمی، بلکه به عنوان ابزاری برای هماهنگی کار، بیان احساسات و حتی ارتباط با نیروهای طبیعت به کار می رفتند. این فصل به کشفیات تمدن موسیقی قوبوستان نیز اشاره می کند؛ منطقه ای باستانی در آذربایجان که نقوش صخره ای آن، شواهد انکارناپذیری از فعالیت های موسیقایی انسان های ماقبل تاریخ را به نمایش می گذارد و قدمت هنر موسیقی در این سرزمین را تا ۱۵ هزار سال پیش به اثبات می رساند. این بخش، درک عمیقی از ریشه های اساسی و بدوی موسیقی در زندگی بشر اولیه به دست می دهد.

فصل دوم: دوران نئولیت و انئولیت: نخستین سازمان یافتگی های موسیقایی

با گذر از دوران شکار و گردآوری، انسان به سمت یکجانشینی و کشاورزی حرکت کرد که این تغییرات، تأثیر عمیقی بر فرهنگ و تمدن موسیقی آذربایجان گذاشت. در دوران نئولیت (عصر سنگ جدید) و انئولیت (عصر مس و سنگ)، شاهد توسعه و سازمان یافتگی های نخستین در حوزه موسیقی هستیم. در این فصول، ایمرانی به بررسی چگونگی پیدایش و تکامل ابزارهای موسیقی ابتدایی تر، ریتم های منظم تر و ملودی های ساده تر می پردازد. او همچنین به نقش فرهنگ و تمدن کهن اورمیه در دوران انئولیت اشاره می کند؛ منطقه ای که به دلیل موقعیت جغرافیایی و پتانسیل های فرهنگی خود، از مراکز مهم پیشرفت های اولیه در هنر و از جمله موسیقی به شمار می رفته است. این دوران، پایه های شکل گیری موسیقی به عنوان یک هنر مجزا و دارای ساختار را بنا نهاد.

فصل سوم: عصر مفرغ و طلوع تمدن های اولیه (کور آراز)

عصر مفرغ، دورانی سرشار از تحولات تکنولوژیکی و اجتماعی بود که با کشف و استفاده از فلز مفرغ، انقلاب بزرگی در زندگی بشر ایجاد کرد. در این فصل، کتاب به بررسی وضعیت موسیقی آذربایجان در دوران مدنیت کور آراز می پردازد که اولین مرحله ی عهد مفرغ در این منطقه است. تمدن کور آراز، به دلیل وسعت جغرافیایی و تأثیرات فرهنگی گسترده خود، نقش مهمی در شکل گیری الگوهای فرهنگی و هنری، از جمله موسیقی، در منطقه قفقاز جنوبی و آناتولی شرقی ایفا کرد. رافیق ایمرانی در این بخش، به چگونگی تأثیر این پیشرفت ها بر ساخت و ساز سازهای موسیقی، گسترش کاربردهای آن و احتمالاً پیچیده تر شدن فرم های موسیقایی می پردازد و خواننده را با ویژگی های موسیقایی این دوره حیاتی آشنا می سازد.

فصل چهارم: تمدن سومر و آراتتا: ریشه های عمیق موسیقی در میان رودان و آذربایجان

این فصل یکی از جذاب ترین بخش های کتاب است، زیرا به بررسی تأثیرات متقابل و ارتباطات فرهنگی و موسیقایی میان آذربایجان و تمدن های بزرگ میان رودان، به ویژه سومر و دولت شهر افسانه ای آراتتا، می پردازد. ایمرانی با دقت به این نکته اشاره می کند که چگونه این دو منطقه، علیرغم فاصله جغرافیایی، از طریق مسیرهای تجاری و فرهنگی، تأثیرات عمیقی بر یکدیگر گذاشته اند. او به بازتاب هنر موسیقی در داستان های سومریان، از جمله حماسه بیل گامیش، اشاره می کند و نشان می دهد که چگونه موسیقی در زندگی آیینی و اجتماعی این تمدن ها نقشی محوری داشته است. بخش قابل توجهی از این فصل به بررسی ترکیب صدای پنتاتونیک چنگ قدیم اختصاص دارد که نشان دهنده پیچیدگی و سازمان یافتگی موسیقی در این دوران و شباهت های آن با الگوهای موسیقایی در آذربایجان است. این ارتباطات، گواهی بر همبستگی فرهنگی و هنری عمیق در خاور نزدیک باستان است.

فصل پنجم: دوران ماننا، میدیا و هخامنشیان: تحولات موسیقی در سایه امپراتوری ها

در این فصل، رافیق ایمرانی به بررسی دوره هایی می پردازد که آذربایجان تحت تأثیر حکمرانی ها و امپراتوری های بزرگ منطقه قرار گرفت. دوران ماننا (در غرب دریاچه اورمیه)، میدیا (مادها) و سپس امپراتوری عظیم هخامنشی، هر یک به نوبه خود، تأثیرات فرهنگی و هنری خاصی بر موسیقی آذربایجان گذاشتند. نویسنده در این بخش، چگونگی تبادل فرهنگی و موسیقایی میان این قدرت های منطقه ای و مردم آذربایجان را تحلیل می کند. او به این موضوع می پردازد که چگونه آلات موسیقی جدید وارد منطقه شدند، یا فرم های موسیقایی موجود دستخوش تغییر و تحول گشتند و چگونه موسیقی در مراسم درباری، جشن ها و آیین های مختلف این امپراتوری ها به کار گرفته می شد. این فصل، تصویری از پویایی و انطباق پذیری موسیقی آذربایجان در برابر تأثیرات بیرونی را ترسیم می کند.

فصل ششم: از اسکندر مقدونی تا دوران آتروپاتن (آدربایگان): پایان بندی بر تاریخ دیرین

فصل پایانی این کتاب ارزشمند، به بررسی دوره های پس از حمله اسکندر مقدونی و تشکیل دولت های هلنیستی در منطقه، و سپس به پیدایش و شکوفایی دولت محلی آتروپاتن (آذربایجان تاریخی) می پردازد. ایمرانی در این بخش، وضعیت و ویژگی های موسیقی در این ادوار تاریخی را مورد کاوش قرار می دهد و نشان می دهد که چگونه آذربایجان، حتی در سایه تحولات سیاسی و فرهنگی بزرگ، توانست هویت موسیقایی خود را حفظ و توسعه دهد. او به نقش موسیقی در زندگی اجتماعی، مذهبی و درباری آتروپاتن اشاره می کند و به خواننده امکان می دهد تا آخرین مرحله از «تاریخ دیرین» موسیقی آذربایجان را پیش از ورود به دوران های بعدی اسلام و قرون وسطی، درک کند. این فصل، جمع بندی مهمی برای نشان دادن تداوم و پایداری هنر موسیقی در این سرزمین کهن به شمار می آید.

دستاوردهای کلیدی و نوآوری های پژوهشی رافیق ایمرانی در این اثر

کتاب تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان تنها یک گردآوری تاریخی نیست، بلکه اثری است که با دیدگاه های جدید و نوآوری های پژوهشی رافیق ایمرانی غنا یافته است. یکی از مهم ترین دستاوردهای این کتاب، ارائه تصویری یکپارچه و منسجم از سیر تحول موسیقی آذربایجان است که پیش از آن، اغلب به صورت پراکنده یا در قالب بخش های کوچکی از مطالعات تاریخی بزرگ تر مورد بررسی قرار می گرفت. ایمرانی توانسته است با تکیه بر تحلیل های بین رشته ای، مفاهیم و ارتباطات موسیقایی را در بستر تاریخی، باستان شناختی و فرهنگی روشن کند که پیش از او کمتر به آن ها توجه شده بود.

او با استنادات دقیق به یافته های باستان شناسی نظیر نقوش صخره ای قوبوستان و تفسیر آن ها در چارچوب موسیقی شناسی، قدمت هنر موسیقی در آذربایجان را به صورت مستدل تا ۱۵ هزار سال پیش به عقب می برد. این یافته ها، درک ما از ریشه های موسیقی در تمدن های اولیه را متحول می سازد. ایمرانی همچنین ارتباطات موسیقایی میان آذربایجان و تمدن های کهن میان رودان، مانند سومر و آراتتا، را به گونه ای عمیق و متقاعدکننده بررسی کرده است. این تحلیل ها، نشان می دهد که موسیقی در این منطقه هرگز ایستا نبوده، بلکه همواره در تعامل با فرهنگ های همسایه، خود را بازسازی و غنی کرده است. او با ارائه تحلیل هایی از ساختار پنتاتونیک در آلات موسیقی باستانی، به خصوص چنگ های قدیمی، ابعاد جدیدی از سازمان یافتگی موسیقایی در دوران باستان را به نمایش می گذارد و نشان می دهد که این هنر از همان ابتدا دارای چارچوب های نظری خاص خود بوده است. این دستاوردها، کتاب ایمرانی را به اثری پیشرو و مرجع تبدیل کرده است.

مخاطبان اصلی و ارزش های افزوده کتاب برای هر گروه

کتاب تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان، با توجه به عمق پژوهش و وسعت مطالب، طیف وسیعی از مخاطبان را در بر می گیرد و برای هر گروه ارزش های افزوده منحصر به فردی را ارائه می دهد.

• دانشجویان و اساتید رشته های موسیقی و تاریخ هنر: این کتاب به عنوان یک منبع پژوهشی معتبر و جامع، برای دانشجویان و اساتید رشته های مرتبط با موسیقی شناسی، اتنوموزیکولوژی و تاریخ هنر، ضروری است. این اثر، دیدگاهی عمیق و تحلیلی از ریشه ها و تحولات موسیقی آذربایجان ارائه می دهد که می تواند به عنوان پایه و اساس تحقیقات آکادمیک و پایان نامه های دانشجویی مورد استفاده قرار گیرد. مستندات تاریخی و روش شناسی ایمرانی، راهگشای پژوهشگران برای بررسی های بیشتر در این حوزه است.
• پژوهشگران و علاقه مندان به تاریخ، فرهنگ و هنر آذربایجان: کسانی که به دنبال درک ریشه های کهن و سیر تحول فرهنگی و هنری آذربایجان هستند، این کتاب را گنجینه ای از اطلاعات خواهند یافت. اثر ایمرانی نه تنها به موسیقی می پردازد، بلکه با ترسیم ارتباط آن با تمدن های مختلف، تصویری جامع از تاریخ اجتماعی و فرهنگی منطقه ارائه می دهد. این کتاب به آن ها کمک می کند تا جایگاه موسیقی را در شکل گیری هویت فرهنگی این سرزمین درک کنند.
• خوانندگان عمومی علاقه مند به کتاب های تاریخی و موسیقی: برای افرادی که قصد آشنایی اولیه با تاریخچه غنی موسیقی آذربایجان را دارند و می خواهند پیش از ورود به جزئیات، یک نمای کلی اما مستند و دقیق از آن داشته باشند، این کتاب یک انتخاب عالی است. نثر روان و ساختار منطقی کتاب، مطالعه آن را برای عموم نیز جذاب و قابل فهم می سازد، بدون آنکه از اعتبار علمی آن کاسته شود.
• خریداران بالقوه کتاب: پیش از خرید یک کتاب مرجع، بسیاری به دنبال اطلاعات دقیق تر از محتوای آن هستند. این مقاله و محتوای کتاب، اطلاعات لازم را برای تصمیم گیری آگاهانه فراهم می آورد و به آن ها اطمینان می دهد که با اثری ارزشمند و قابل اعتماد سروکار دارند.

این کتاب به دلیل عمق و گستردگی مباحث، فراتر از یک معرفی ساده عمل می کند و به عنوان یک منبع ضروری، به هر یک از این گروه ها فرصت می دهد تا درک خود را از هنر و تاریخ موسیقی آذربایجان غنی تر سازند.

مشخصات نشر و ترجمه فارسی: پلی برای مخاطبان ایرانی

کتاب تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان، در اصل به زبان ترکی آذربایجانی نگاشته شده است. اما برای دسترسی مخاطبان فارسی زبان و علاقه مندان به فرهنگ و هنر منطقه، به همت مترجم توانمند، استاد مجید تیموری فر، به زبان فارسی برگردانده شده است. این ترجمه دقیق و روان، پلی ارزشمند میان دانش پژوهشگر آذربایجانی و خوانندگان ایرانی ایجاد کرده است تا بتوانند بدون مانع زبانی، از این اثر غنی بهره مند شوند.

انتشار این کتاب به عهده انتشارات اختر بوده است. نشر اختر، به دلیل سابقه درخشان خود در انتشار آثار پژوهشی و فرهنگی مرتبط با آذربایجان و مناطق ترک نشین، گزینه ای بسیار مناسب برای چاپ این اثر به شمار می آید. این کتاب برای اولین بار در سال ۱۳۸۷ (سال ۲۰۰۸ میلادی) منتشر شده است و در حدود ۱۹۲ صفحه (بر اساس برخی منابع، ۱۸۸ صفحه در نسخه PDF)، اطلاعات گسترده ای را در اختیار خوانندگان قرار می دهد. فرمت های مختلفی از این کتاب، از جمله نسخه چاپی و نسخه های الکترونیکی مانند EPUB و PDF، در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است که دسترسی به آن را بیش از پیش آسان می کند. شماره استاندارد بین المللی کتاب (ISBN) این اثر 978-964-517-184-9 است که نشان دهنده هویت رسمی و ثبت شده آن در فهرست کتاب های جهانی است.

اهمیت ترجمه فارسی این اثر در آن است که بخش عمده ای از مخاطبان ایرانی، به ویژه دانشجویان، اساتید و پژوهشگرانی که به طور مستقیم به زبان ترکی آذربایجانی تسلط ندارند، قادر به مطالعه و استفاده از این منبع ارزشمند خواهند بود. این امر نه تنها به غنای ادبیات فارسی در حوزه موسیقی شناسی کمک می کند، بلکه باعث گسترش دانش و شناخت متقابل فرهنگ ها در منطقه می شود و ارتباطات فرهنگی را تقویت می بخشد.

ترجمه فارسی کتاب تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان توسط مجید تیموری فر، فرصتی بی نظیر برای مخاطبان ایرانی فراهم می آورد تا به طور مستقیم با ریشه های کهن هنر موسیقی این سرزمین همسایه آشنا شوند و از عمق پژوهش رافیق ایمرانی بهره مند گردند.

جمع بندی و نتیجه گیری: فراخوانی به مطالعه اثر

کتاب تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان اثر رافیق ایمرانی، فراتر از یک کتاب صرف در حوزه موسیقی، گنجینه ای از دانش و پژوهش است که تصویری زنده و مستند از سیر تحول یکی از کهن ترین هنرهای بشری در سرزمین آذربایجان ارائه می دهد. این اثر، با تکیه بر اسناد تاریخی، یافته های باستان شناسی و نقوش باستانی، نه تنها به پر کردن خلاءهای پژوهشی می پردازد، بلکه دیدگاه های نوینی را در مورد ارتباط عمیق موسیقی با زندگی، فرهنگ و تمدن های بشری معرفی می کند. خواننده در این کتاب، سفری ۱۵ هزار ساله را تجربه می کند؛ از نغمه های ابتدایی انسان های پارینه سنگی در قوبوستان تا پیچیدگی های موسیقایی در تمدن های سومر، ماننا، میدیا، هخامنشیان و دوران آتروپاتن.

نقاط قوت اصلی این کتاب در جامعیت، دقت علمی، رویکرد بین رشته ای و توانایی نویسنده در بازسازی تصویری یکپارچه از گذشته موسیقی آذربایجان نهفته است. این کتاب برای هر فردی که به تاریخ، فرهنگ، هنر و به ویژه موسیقی علاقه مند است، یک منبع ضروری و بی بدیل به شمار می رود. مطالعه آن نه تنها به افزایش دانش کمک می کند، بلکه به درک عمیق تر ریشه های مشترک فرهنگی و هنری در منطقه نیز می انجامد.

بنابراین، به تمامی دانشجویان، اساتید، پژوهشگران و حتی علاقه مندان عمومی توصیه می شود که این اثر ارزشمند را در فهرست مطالعات خود قرار دهند. برای بهره مندی کامل از این پژوهش سترگ، تشویق می شود تا نسخه قانونی کتاب، اعم از چاپی یا الکترونیکی، از منابع معتبر تهیه و مطالعه شود تا ضمن احترام به حقوق مؤلف و مترجم، این میراث گرانبها حفظ و تداوم یابد.

کتاب های مشابه و مرتبط برای مطالعات بیشتر

برای علاقه مندان به گسترش دانش خود در زمینه تاریخ موسیقی آذربایجان و سایر جنبه های فرهنگی مرتبط، چندین کتاب دیگر نیز می توانند مکمل مطالعه کتاب تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان باشند:

• کتاب موغامات آذربایجان: این کتاب به بررسی دقیق موغام ها، که از مهم ترین فرم های موسیقی کلاسیک آذربایجان هستند، می پردازد و می تواند درک عمیق تری از ابعاد نظری و عملی این هنر ارائه دهد.
• کتاب سازهای موسیقی آذربایجان: آشنایی با تاریخچه، ساختار و نحوه نواختن سازهای سنتی آذربایجان، به درک بهتر موسیقی این منطقه کمک می کند.
• کتاب تاریخ موسیقی ایران: برای مقایسه و درک ارتباطات تاریخی و فرهنگی میان موسیقی آذربایجان و ریشه های موسیقی در ایران بزرگ، این نوع کتاب ها ضروری هستند.
• کتاب در شاخسار هنر و اندیشه (اثر مجید تیموری فر): از آنجا که مجید تیموری فر مترجم کتاب ایمرانی است، مطالعه سایر آثار او می تواند به درک بهتر رویکرد و دغدغه های او در زمینه فرهنگ و هنر آذربایجان کمک کند.
• کتاب هایی درباره موسیقی سومر و میان رودان: برای عمیق تر کردن مطالعه در بخش ارتباط موسیقی آذربایجان با تمدن های سومر و آراتتا، کتب تخصصی در این حوزه نیز می تواند بسیار سودمند باشد.

این منابع، در کنار اثر ارزشمند رافیق ایمرانی، یک تصویر جامع و چندبعدی از تاریخ و تحولات موسیقی در منطقه به دست می دهند و به خواننده امکان می دهند تا مطالعات خود را در این زمینه غنا بخشد.