آشنایی با زبان و ادبیات و گویش در فرهنگ اصفهان

اصفهان، شهری باستانی و قلب تپنده فرهنگ ایران، نه تنها به معماری خیره کننده و هنرهای دستی اش مشهور است، بلکه گنجینه ای بی نظیر از زبان، لهجه و ادبیات بومی را نیز در خود جای داده است. این میراث زبانی و ادبی، بخش جدایی ناپذیری از هویت نصف جهان به شمار می رود که در تار و پود زندگی مردمانش ریشه دوانده و هر گردشگری را به دنیایی از روایت ها و آواهای دلنشین فرامی خواند. هرچه عمیق تر به این ابعاد بنگریم، بیشتر به غنای فرهنگی این خطه پی خواهیم برد.

در هر کوی و برزن اصفهان، می توان رد پای تاریخ و فرهنگ را در واژه ها، لحن ها و قصه هایی که سینه به سینه نقل شده اند، دنبال کرد. لهجه ی شیرین اصفهانی با ویژگی های آوایی منحصربه فردش، تنها یک شیوه گفتار نیست، بلکه نمایانگر روحیه ای خاص و بینشی عمیق است. ادبیات بومی اصفهان نیز، از اشعار و حکایات گرفته تا ضرب المثل ها و اصطلاحات رایج، آیینه ای تمام نما از رندی، طنز، واقع بینی و حکمت مردمان این دیار است.

این مقاله به سفری عمیق در دنیای زبان و ادبیات اصفهان می پردازد. کاوش در ویژگی های آوایی لهجه ی اصفهانی، معرفی گویش های متنوع استان، و بررسی گنجینه ی ادبیات بومی این شهر، می تواند هر علاقه مندی را با ابعاد تازه ای از فرهنگ اصفهان آشنا سازد. از ظرافت های واژگانی گرفته تا حکمت های نهفته در قصه ها، هر بخش از این میراث، داستانی برای گفتن و درسی برای آموختن دارد.

زبان و زبان های رایج در اصفهان: فراتر از فارسی معیار

هنگامی که از زبان در اصفهان سخن به میان می آید، در وهله اول، فارسی و لهجه اصفهانی در ذهن تداعی می شود؛ اما این سرزمین کهن، میزبان تنوعی زبانی فراتر از فارسی معیار است. این شهر، در طول تاریخ، محل تلاقی فرهنگ ها و زبان های گوناگون بوده و هر کدام رد پایی از خود بر جای گذاشته اند.

فارسی و لهجه اصفهانی: زبان اصلی و غالب ارتباطات

فارسی، زبان اصلی و رایج ترین شیوه ارتباطی در اصفهان است. اصفهانی ها با لهجه ای خاص و دلنشین سخن می گویند که آن را از سایر لهجه های فارسی متمایز می سازد. این لهجه که آهنگین و نرم به گوش می رسد، نه تنها در محاورات روزمره، بلکه در ادبیات شفاهی و گاهی مکتوب این دیار نیز حضور پررنگی دارد. ویژگی های آوایی و واژگانی لهجه اصفهانی، هویت فرهنگی این شهر را عمیق تر و ملموس تر می سازد.

حضور سایر زبان ها و جوامع زبانی در استان اصفهان

استان اصفهان، به واسطه ی موقعیت جغرافیایی و تاریخی اش، پذیرای اقلیت های زبانی و قومی مختلفی نیز بوده است که هر یک، رنگ و بوی خاصی به بافت فرهنگی منطقه بخشیده اند:

• زبان لری و گویش بختیاری: در بخش هایی از استان اصفهان، به ویژه در مناطق همجوار با استان های لرنشین، جمعیت قابل توجهی از مردم به زبان لری یا گویش بختیاری سخن می گویند. این حضور زبانی، تبادل فرهنگی بین این دو منطقه را غنی تر ساخته و جلوه ای از تنوع در وحدت را به نمایش می گذارد.
• زبان ارمنی: یکی از برجسته ترین نمونه های همزیستی زبانی در اصفهان، حضور جامعه ارامنه در محله ی جلفا است. تاریخ مهاجرت ارامنه به اصفهان به دوران صفویه و زمان شاه عباس اول بازمی گردد که به منظور توسعه اقتصادی و هنری کشور، به این منطقه کوچانده شدند. ارامنه جلفا، با حفظ زبان، دین و آداب و رسوم خود، فضایی منحصربه فرد در اصفهان پدید آورده اند. صدای گفتگو به زبان ارمنی در کوچه پس کوچه های جلفا، بخشی جدایی ناپذیر از تجربه فرهنگی این محله است.
• سایر گویش های اقلیت: در برخی نقاط استان اصفهان، می توان به گویش های محلی دیگری نیز برخورد کرد که نشان از قدمت و تنوع فرهنگی منطقه دارد. برای مثال، هرچند جامعه یهودی اصفهان بخش عمده ای از زبان باستانی خود را در محاورات روزمره از دست داده اند، اما می توان ریشه های تاریخی این زبان ها را در متون مذهبی و فرهنگی آن ها جستجو کرد. این تنوع، گواهی بر تاریخ پربار و غنی این سرزمین است که در آن، اقوام و زبان های گوناگون در کنار یکدیگر زیسته اند و به غنای فرهنگ عمومی اصفهان افزوده اند.

لهجه اصفهانی: شیرینی و پیچیدگی های آوایی

لهجه اصفهانی، تنها یک شیوه سخن گفتن نیست، بلکه خود به نوعی هنر محسوب می شود. آهنگ نرم و دلنشین این لهجه، همراه با ویژگی های آوایی خاص، آن را از سایر لهجه های فارسی متمایز کرده و به آن «شیرینی» خاصی بخشیده است. این شیرینی در واقع به دلیل تغییرات ظریف و زیرکانه ای در تلفظ واژه ها و ساختار جملات است که گوش شنونده را نوازش می دهد.

معرفی و کلیات لهجه اصفهانی

شناخته شده ترین ویژگی لهجه اصفهانی، شاید افزودن حرف «س» در انتهای بسیاری از کلمات باشد که به جای فعل «است» به کار می رود. این ویژگی، به همراه آهنگ خاص و آهسته تر ادا شدن کلمات، حس صمیمیت و وقاری را به گفتار می بخشد. برای مثال، «کجاست؟» به «کوجاس؟» یا «چیست؟» به «چیس؟» تبدیل می شود. این تغییرات، تنها بخشی از پیچیدگی های آوایی لهجه اصفهانی هستند که آن را زنده و پویا نگه داشته اند.

تحلیل آواشناسی و دستگاه آوایی لهجه اصفهانی

دستگاه آوایی لهجه اصفهانی تفاوت های ظریفی با فارسی معیار دارد که درک آن می تواند به شناخت عمیق تری از این لهجه کمک کند. این دگرگونی ها در مصوت ها و صامت ها، نحوه ی پیوند کلمات و حتی فرسایش برخی شناسه ها، لهجه اصفهانی را به یک پدیده زبانی منحصربه فرد تبدیل کرده است. در ادامه به شماری از این تفاوت ها اشاره می شود:

۱. دگرگونی مصوت ها

تغییرات در تلفظ مصوت ها یکی از مهم ترین ویژگی های لهجه اصفهانی است که به آن لحنی خاص می بخشد. این دگرگونی ها شامل موارد زیر می شود:

الف. دگرگونی æ (زبر) به ə (زیر)

گاهی اوقات در لهجه اصفهانی، مصوت زبر (æ) که در فارسی معیار به کار می رود، به مصوت زیر (ə) تغییر می کند. این تغییر، کلمات را با صدایی نرم تر و داخلی تر همراه می سازد:

فارسی معیار	فارسی اصفهانی	آوانگاری تقریبی
از	اِز	əz
پدر	پِدِر	pədər
پسر	پِسِر	pəsər
گنبد	گُمبِز	gombəz
مگس	مَگِز یا مِگِز	mægəz / məgəz
قفس	قَفِس	qæfəs
بزن	بِزِن	bəzən
نمک	نَمِک یا نِمِک	næmək / nəmək
نفس	نَفِس یا نِفِس	næfəs / nəfəs

ب. دگرگونی o به u: (ضمه به واو کشیده)

مصوت o که به صورت ضمه تلفظ می شود، در لهجه اصفهانی گاهی به صورت u:، یعنی واو کشیده و مجهول، ادا می شود. این تغییر به کلمات حالتی خاص و طولانی تر می بخشد:

فارسی معیار	فارسی اصفهانی	آوانگاری تقریبی
دکان	دکون	dokku:n
کجا	کوجا	ku:dʒʒa

ج. دگرگونی æ (زبر) به o (ضمه)

در برخی موارد، مصوت زبر به ضمه تغییر پیدا می کند که باعث می شود تلفظ کلمه از حالت تیز و تند به حالتی گرد و نرم تر متمایل شود:

فارسی معیار	فارسی اصفهانی	آوانگاری تقریبی
مَغازه	مُغازه	moqaze
مناره	مُنار	monar

۲. دگرگونی های صامت ها

تغییرات در صامت ها، هرچند کمتر از مصوت ها مشهود است، اما به گوش شنونده، حس و حال خاصی می بخشد. لهجه اصفهانی تمایل به نرم تر کردن یا فرسایش برخی صامت ها دارد که به روانی گفتار کمک می کند.

۳. فرسایش فعل کمکی است

فعل کمکی است در لهجه اصفهانی، به ویژه در فعل های گذشته نقلی، تمایل به فرسایش و تبدیل به -ِس (əs) دارد. این تغییر از پیچیدگی جمله می کاهد و به گفتار سرعت می بخشد:

فارسی معیار	فارسی اصفهانی	آوانگاری تقریبی
خورده است	خوردِس	xordəs
گفته است	گفتِس	goftəs
چه خبر است؟	چه خبِرِس؟	t∫e xæberəs
درست است	دُرُسِس	doros(t)əs
بهتر است	بهتِرِس یا بِیْتِرس	beyterəs
بس است	بَسِس	bæsəs

۴. فرسایش شناسه دوم شخص مفرد

در کارواژه های (فعل های) گذشته نقلی، شناسه دوم شخص مفرد -ای به -ِیْ (ey) تبدیل می شود. این تغییر، به لهجه اصفهانی ویژگی خاص خود را می دهد و آن را از فارسی معیار متمایز می سازد:

فارسی معیار	فارسی اصفهانی	آوانگاری تقریبی
رفته ای	رفتِیْ	ræftey
خورده ای	خوردِیْ	xordey
خوانده ای	خوندِیْ	xundey
گفته ای	گفتِیْ	goftey

۵. پیوند ترکیب های اضافی و وصفی

در فارسی معیار، ترکیب های اضافی و وصفی با مصوت -ِ (é) به هم پیوند می خورند؛ اما در لهجه اصفهانی، این پیوند گاهی با مصوت کشیده -ی (i:) انجام می شود. این تغییر، به جملات حالتی روان تر و کشیده تر می بخشد:

فارسی معیار	فارسی اصفهانی	آوانگاری تقریبی
درِ باغ	دری باغ	dær-i: baq
گلِ قشنگ	گلی قشنگ	gol-i: qæ∫æng
آدمِ خوب	آدِمی خُب	adəm-i: xob

۶. دگرگونی آوایی حروف ربط

حروف ربط نیز در لهجه اصفهانی دستخوش تغییر می شوند که به روانی و آهنگ خاص این لهجه کمک می کند:

الف. دگرگونی و به ا

حرف ربط و در بسیاری از موارد به ا تبدیل می شود، که به ویژه در گفتار سریع و محاوره ای بسیار رایج است:

فارسی معیار	فارسی اصفهانی
گل و بلبل و سنبل	گلا بلبلا سنبل
خوبی و بدی	خبیا بدی
شیرین و فرهاد	شیرینا فرهاد

ب. دگرگونی پس به پَ

حرف ربط پس نیز اغلب به شکل کوتاه شده پَ تلفظ می شود که به گفتار حالتی غیررسمی تر و سریع تر می دهد:

فارسی معیار	فارسی اصفهانی
پس کجایید؟	پَ کوجایْن؟
پس چرا نمی آیی؟	پَ چرا نیمییَیْ؟

۷. دگرگونی حرف نشانه مفعولی را

هنگامی که حرف نشانه مفعولی را پس از ضمیر ملکی چسبان می آید، در لهجه اصفهانی به ا تبدیل می شود که به سادگی و روانی جمله می افزاید:

فارسی معیار	فارسی اصفهانی
کتابت را بخوان	کتابدا بوخون

۸. فرسایش نشانه جمع ها

نشانه جمع ها نیز در اغلب موارد به ا تبدیل می شود. نکته جالب تر اینکه اگر کلمه ای به ه پایانی ختم شود، این ه پیش از جمع بستن با ا حذف می گردد:

فارسی معیار	فارسی اصفهانی
درخت ها	درختا
بچه ها	بِچا
گربه ها	گربا

۹. افزودن بی یا بو در فعل های امری

در ساخت فعل امر، به جای افزودن بِ پیش از ستاک فعل، در لهجه اصفهانی گاهی بی یا بو اضافه می شود. این تغییر، لحن خاصی به امر کردن می بخشد:

فارسی معیار	فارسی اصفهانی
بنشین	بیشین
بریز	بیریز
بگیر	بیگیر
ببین	بیبین
بخوان	بوخون
بگو	بوگو
بخور	بُخور

این ویژگی های آواشناسی نشان دهنده آن است که لهجه اصفهانی نه تنها یک شیوه ساده از تلفظ کلمات نیست، بلکه یک ساختار زبانی غنی و پویا را در بر می گیرد که در طول قرون شکل گرفته و تکامل یافته است. هر کدام از این تغییرات، بخش کوچکی از پازل بزرگتری است که هویت زبانی مردم اصفهان را تشکیل می دهد.

گویش های محلی استان اصفهان: تنوع در وحدت

گذشته از لهجه اصفهانی که بیشتر در مرکز استان رایج است، استان اصفهان همچون نگینی پردرخشش، میزبان مجموعه ای از گویش های محلی است که هر یک، تاریخ، فرهنگ و ویژگی های زبانی خاص خود را دارند. این گویش ها، گواهی بر تنوع قومی و فرهنگی این سرزمین هستند که در عین تفاوت، همگی زیر چتر فرهنگ اصفهان گرد آمده اند.

معرفی مهم ترین گویش ها و مناطق آن ها

• گویش ابیانه ای: یکی از مهم ترین و شناخته شده ترین گویش ها، گویش ابیانه ای است که در روستای تاریخی ابیانه در دامنه کوه کرکس رواج دارد. این گویش که از شاخه های گویش های ایران مرکزی به شمار می رود، دارای ویژگی های دستوری و واژگانی بسیار قدیمی است که آن را از فارسی معیار و حتی لهجه اصفهانی متمایز می کند. حفظ این گویش، نمایانگر پایبندی مردم ابیانه به ریشه های فرهنگی و تاریخی خود است.
• گویش خوانساری: در شهرستان خوانسار، گویش خوانساری رواج دارد که تفاوت هایی با لهجه اصفهانی و فارسی معیار دارد. این گویش نیز بخشی از خانواده ی گویش های مرکزی ایران است و ویژگی های منحصر به فرد خود را در تلفظ و ساختار کلمات حفظ کرده است. شنیدن این گویش، برای علاقه مندان به زبان شناسی، تجربه ای جذاب و آموزنده خواهد بود.
• گویش های مناطق کویری: در مناطق کویری شرق و شمال اصفهان، مانند نایین، ورزنه، جرقویه و…، گویش های خاصی رواج دارد که متأثر از زندگی در محیط کویری و ارتباطات دیرینه شان با مناطق همسایه است. این گویش ها، اغلب دارای کلمات و اصطلاحاتی هستند که به زندگی صحرایی و کشاورزی سنتی مرتبط می شوند و حس و حال زندگی در کویر را به شنونده منتقل می کنند.
• گویش نطنزی و کاشانی: شهرهای نطنز و کاشان، با اینکه از نظر جغرافیایی به اصفهان نزدیک اند، دارای گویش های خاص خود هستند. گویش کاشانی، با ویژگی های آوایی و واژگانی متفاوت، یکی از گویش های مهم مرکزی ایران است. در برخی موارد، تفاوت ها در حدی است که ارتباط با گویشوران دیگر مناطق را نیازمند کمی دقت می کند، اما این تفاوت ها هرگز مانع از حس وحدت فرهنگی و تاریخی نمی شود.

چگونگی تعامل و تأثیر متقابل این گویش ها بر یکدیگر

این گویش ها در طول تاریخ، از یکدیگر تأثیر پذیرفته اند و تبادلات زبانی میان آن ها، به غنای هر یک افزوده است. مهاجرت ها، تجارت، و حتی رویدادهای تاریخی، باعث شده اند تا کلمات و اصطلاحات از یک گویش به گویش دیگر نفوذ کرده و در گذر زمان، بخشی از هویت آن گویش شوند. این تعاملات، نشان می دهد که زبان یک پدیده زنده و پویاست که همواره در حال تغییر و تبادل است.

اهمیت حفظ و مستندسازی گویش های رو به فراموشی

بسیاری از این گویش ها، به دلیل گسترش رسانه ها، شهرنشینی و نفوذ فارسی معیار، در معرض فراموشی قرار گرفته اند. حفظ و مستندسازی این گویش ها، امری حیاتی برای صیانت از میراث فرهنگی و زبانی کشور است. هر گویش، گنجینه ای از واژگان، ضرب المثل ها و حکایات بومی را در خود جای داده است که با از بین رفتن آن، بخش مهمی از هویت یک منطقه نیز از بین می رود. پژوهشگران و علاقه مندان به زبان شناسی، با جمع آوری و ثبت این گویش ها، می توانند کمک بزرگی به حفظ این گنجینه های ارزشمند کنند.

ادبیات بومی اصفهان: گنجینه قصه ها، شعرها و حکمت ها

ادبیات بومی اصفهان، همچون سایر جنبه های فرهنگی این شهر، گنجینه ای از قصه ها، اشعار، ضرب المثل ها و حکمت هایی است که ریشه در تاریخ پربار و ذهن خلاق مردمانش دارد. این ادبیات، نه تنها سرگرمی بخش است، بلکه آینه ای تمام نما از روحیه، عقاید، و تجربیات زیسته اصفهانی ها به شمار می رود.

تاریخچه و پیشینه ادبیات در اصفهان

اصفهان در دوران صفویه، به اوج شکوفایی فرهنگی و هنری خود رسید و این شکوفایی، تأثیر عمیقی بر ادبیات نیز گذاشت. در این دوران، قهوه خانه ها نقش محوری در نشر ادبیات شفاهی و برگزاری محافل ادبی داشتند. این مکان ها، پاتوق شاعران، داستان گویان و فرهیختگانی بودند که دور هم جمع می شدند و با نقل قصه ها، خواندن اشعار و طرح معماها، فرهنگ و ادبیات را در میان مردم زنده نگه می داشتند. فضای دودآلود قهوه خانه ها با صدای نقالی و مرشدخوانی، خود به صحنه ای زنده برای تبلور ادبیات عامه تبدیل شده بود.

«قهوه خانه های اصفهان، تنها محلی برای نوشیدن چای و قهوه نبودند؛ آن ها کانون های زنده ی ادبی و فرهنگی شهر به شمار می رفتند که قصه ها و اشعار از دل آن ها به گوش مردم می رسید و ذهن ها را با حکمت و طنز اصفهانی آشنا می ساخت.»

ویژگی های برجسته ادبیات بومی اصفهان

ادبیات بومی اصفهان دارای شاخصه هایی است که آن را از ادبیات سایر مناطق ایران متمایز می کند:

• رندی، بذله گویی و حاضر جوابی: طنز و رندی در ادبیات اصفهان بسیار پررنگ است. اصفهانی ها به حاضر جوابی و شوخ طبعی زیرکانه معروف اند که در قصه ها و لطیفه هایشان به وضوح دیده می شود. این طنز، اغلب عقلانی و برگرفته از تجربه های زندگی است و با لحنی دلنشین، حقایق را بازگو می کند.
• طنز خاص اصفهانی: طنز اصفهانی، برخلاف برخی مناطق که ممکن است بر پایه اغراق یا لودگی باشد، معمولاً طنزی زیرکانه، کنایه آمیز و همراه با رندی است. این طنز، نه تنها به خندیدن می انجامد، بلکه به تفکر و بینش نیز دعوت می کند. ضرب المثل ها و اصطلاحات اصفهانی، غالباً با چاشنی طنز و حکمت آمیخته اند.
• شاخصه های تعلیمی و مذهبی: بسیاری از قصه ها و اشعار بومی اصفهان، حاوی مضامین اخلاقی، تعلیمی و مذهبی هستند. بازتاب باورها، ارزش های دینی و اخلاقی در ادبیات شفاهی، نشان از عمق تدین و پایبندی مردم این دیار به اصول اخلاقی و معنوی دارد.
• خشکی و واقع بینی: روحیه عملی و حسابگرانه مردم اصفهان، در ادبیات بومی نیز بازتاب یافته است. این ادبیات، اغلب واقع بینانه و بدون اغراق های احساسی، به بیان حقایق زندگی و چالش های آن می پردازد. این ویژگی، به ادبیات اصفهان حالتی پخته و عمیق می بخشد.

قصه ها و افسانه های اصفهانی

قصه ها و افسانه های اصفهانی، آینه ای از زندگی، آرزوها و حکمت مردمان این دیار هستند. این قصه ها، گاه با قصه های بختیاری درآمیخته و روایاتی غنی و پرماجرا را خلق کرده اند.

یکی از بهترین منابع برای آشنایی با ادبیات بومی اصفهان، کتاب های «هزار و یک سخن» و «داستان های امثال» اثر زنده یاد امیرقلی امینی، مدیر روزنامه اصفهان، است. این آثار که در سال ۱۲۹۹ شمسی در برلین به چاپ رسیدند، گنجینه ای از حکایات و ضرب المثل های مردمی هستند. امیرقلی امینی با درایت و پشتکار، این مطالب را از حافظه و گفته های مردمان عادی، کشاورزان، باغ داران، نوکران و درشکه چی ها جمع آوری کرده است. این کتاب ها نشان می دهند که چگونه ادبیات بومی در دل زندگی روزمره مردم شکل گرفته و از طریق روایت های شفاهی سینه به سینه منتقل شده است.

شعر و شاعران اصفهان

اصفهان همواره مهد پرورش شاعران برجسته ای بوده است که آثارشان در تاریخ ادبیات فارسی جایگاه ویژه ای دارد. از شاعران کلاسیک تا معاصر، هر کدام با سبک و سیاق خود، به غنای شعر اصفهانی افزوده اند. حضور بیات اصفهان در موسیقی سنتی ایران، پیوند عمیق شعر و موسیقی را در این شهر نشان می دهد. آواز اصفهان، با لحن حزین و دلنشین خود، بسیاری از اشعار بومی و کلاسیک را در دل خود جای داده و به آن ها جان بخشیده است. این پیوند، تجربه ای یگانه از فرهنگ اصفهان را فراهم می آورد که هم گوش ها را نوازش می دهد و هم جان ها را با شعر درمی آمیزد.

ضرب المثل ها و اصطلاحات اصفهانی

ضرب المثل ها و اصطلاحات اصفهانی، بخش مهمی از زبان و فرهنگ این دیار را تشکیل می دهند. این عبارات کوتاه، حاوی حکمت ها، تجربیات و بینش هایی عمیق هستند که در طول سالیان دراز شکل گرفته اند. در ادامه، به چند نمونه از ضرب المثل ها و اصطلاحات رایج اصفهانی با معنی و کاربردشان اشاره می شود:

1. «اصفهان نِصفِ جهان، اصفهانی پَ نصفِ آدم؟» (اصفهان نصف جهان است، اصفهانی پس نصف آدم است؟): این ضرب المثل با طنزی خاص، به خودستایی و هوش ذاتی اصفهانی ها اشاره دارد که خود را بخش مهم و زیرک عالم می دانند.
2. «آب زاینده رود اصفهون، درد و غمِ مِردُم را می شوره مِبره.» (آب زاینده رود اصفهان، درد و غم مردم را می شوید و می برد): این اصطلاح، به اهمیت و نقش حیاتی زاینده رود در زندگی و روحیه مردم اصفهان اشاره دارد و نشان دهنده ی ارتباط عمیق آن ها با طبیعت است.
3. «از کیسِه خلیفه میبخشه.» (از کیسه خلیفه می بخشد): این ضرب المثل به کسی گفته می شود که از مال دیگران به راحتی خرج می کند یا سخاوتمندانه می بخشد، در حالی که خودش هزینه ای نمی دهد.
4. «سرش بَدنِش پِسِر.» (سرش در بدنش پسر): این اصطلاح برای توصیف فردی به کار می رود که بسیار محتاط، زیرک و حسابگر است و هر کاری را با دقت و سنجیدگی انجام می دهد.
5. «این چیه که چِنگُمِس، میگم چِنگُمِس؟» (این چیست که چنگ می زنم، می گویم چنگ می زنم؟): این سؤال طنزآمیز به معنای واضح است، نیازی به توضیح نیست به کار می رود و نشان از حاضر جوابی و نکته سنجی اصفهانی ها دارد.
6. «کَلَف کُن.» (سرعت بده/زود باش): اصطلاحی رایج برای تشویق به سرعت و عجله.
7. «گُندِمی (gomdomi)» (گنده، بزرگ): از اصطلاحات شیرین و خاص اصفهانی برای بیان بزرگی.

این ضرب المثل ها و اصطلاحات، نه تنها ابزاری برای ارتباط هستند، بلکه حکمت و بینش نهفته در فرهنگ اصفهان را نیز به نسل های بعد منتقل می کنند. آن ها بخشی از حافظه جمعی شهروندان اصفهانی را تشکیل می دهند و در هر موقعیتی، می توانند پیامی عمیق و مناسب را منتقل کنند.

نتیجه گیری: زبان و ادبیات، هویت ماندگار اصفهان

سفر در دنیای زبان و ادبیات اصفهان، به وضوح نشان می دهد که این شهر، نه تنها به خاطر معماری باشکوه و هنرهای دستی بی نظیرش، بلکه به واسطه گنجینه غنی زبانی و ادبی اش، شایسته عنوان «نصف جهان» است. لهجه اصفهانی با شیرینی و آهنگ خاص خود، نه تنها یک شیوه گفتار، بلکه تبلور روحیه ای زیرکانه، صمیمی و پر از حکمت است. از دگرگونی های ظریف آوایی گرفته تا فرسایش هوشمندانه کلمات، هر جنبه از این لهجه، داستانی از هزاران سال زیست و اندیشه ورزی را روایت می کند.

تنوع گویش ها در سراسر استان اصفهان، از ابیانه تا خوانسار و مناطق کویری، گواهی بر همزیستی فرهنگی و زبانی اقوام مختلف در این سرزمین است. هر گویش، همچون قطعه ای از یک پازل بزرگ، به غنا و رنگارنگی هویت اصفهان می افزاید و داستان های خاص مردمان خود را در دل خود حفظ کرده است. ادبیات بومی اصفهان نیز، با قصه های پرنکته، اشعار دلنشین و ضرب المثل های طنزآمیز و حکیمانه، آینه ای از رندی، واقع بینی، و پایبندی به ارزش های اخلاقی و مذهبی این دیار است. نقش قهوه خانه ها در دوران صفویه به عنوان کانون های اصلی نشر ادبیات شفاهی، اهمیت این میراث را بیش از پیش نمایان می سازد.

بدین ترتیب، زبان و ادبیات، با تمامی ابعاد لهجه، گویش و قصه هایش، ستون های اصلی هویت فرهنگی اصفهان را تشکیل می دهند. این گنجینه ی ماندگار، نه تنها برای مردمان اصفهان، بلکه برای تمامی علاقه مندان به فرهنگ و تاریخ ایران، ارزشی بی بدیل دارد. پاسداری و ترویج این میراث غنی، وظیفه ای است که به نسل های آینده، داستان ها، آواها و حکمت های اصفهان را منتقل خواهد کرد و اجازه نخواهد داد که این هویت منحصر به فرد در گذر زمان کم رنگ شود.