سقف مهریه چقدر است؟ (آپدیت ۱۴۰۴) – بررسی کامل قوانین، سقف حبس، طرح های جدید و راهنمای حقوقی

سقف قانونی برای میزان مهریه ای که زوجین می توانند در زمان عقد توافق کنند، وجود ندارد؛ اما قوانین موجود برای مطالبه مهریه و همچنین جنبه کیفری آن، سقف های مشخصی را در نظر گرفته اند که دانستن آن ها برای هر دو طرف عقد ضروری است.

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه در عقد نکاح، همواره موضوع بحث ها و پرسش های فراوانی در جامعه و نظام حقوقی ایران بوده است. ابهامات پیرامون میزان و نحوه مطالبه آن، به ویژه با توجه به نوسانات اقتصادی و طرح های پیشنهادی در مجلس، نگرانی ها و سردرگمی هایی را برای زوجین، وکلای خانواده و عموم مردم ایجاد کرده است. بسیاری از افراد به دنبال پاسخی دقیق برای این سوال هستند که سقف مهریه در ایران چقدر است و چه تبعات حقوقی برای مرد و زن دارد. این پرسش ها نه تنها برای کسانی که در آستانه ازدواج قرار دارند مهم است تا با آگاهی کامل تصمیم بگیرند، بلکه برای زوجینی که درگیر اختلافات خانوادگی هستند نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

این مقاله با هدف روشن کردن این ابهامات و ارائه یک راهنمای جامع و به روز (تا نیمه نخست سال ۱۴۰۴)، به بررسی دقیق قوانین جاری مهریه، سقف های اجرایی و کیفری، تمایز میان مهریه تعیین شده و سقف حبس، و همچنین طرح های پیشنهادی مجلس شورای اسلامی می پردازد. سعی بر آن است که با تفکیک واقعیت از شایعات، و ارائه اطلاعات مستند و کاربردی، تجربه ای روشن و قابل فهم از پیچیدگی های حقوقی مهریه برای خواننده فراهم آید.

مبانی مهریه در قانون ایران – آنچه باید بدانید

مهریه، هدیه ای است که مرد در زمان عقد ازدواج به زن می دهد و نشان دهنده تعهد مالی اوست. این دین بر عهده مرد است و زن به محض وقوع عقد، مالک آن می شود و می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. درک انواع مهریه و تفاوت های موجود میان آن ها، نقطه آغازین برای شناخت دقیق قوانین و پیامدهای حقوقی مهریه است.

ماهیت مهریه و انواع آن (مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه)

در قانون مدنی ایران، مهریه بر سه نوع است که هر یک شرایط و احکام خاص خود را دارد:

• مهرالمسمی: این رایج ترین نوع مهریه است و به مالی اطلاق می شود که میزان و نوع آن (مانند تعداد سکه، ملک، پول نقد و غیره) در زمان عقد نکاح با توافق زوجین تعیین و در سند ازدواج ثبت می شود. غالب مهریه هایی که امروزه شاهد آن هستیم از این نوع هستند و قواعد حقوقی که در این مقاله به آن ها اشاره می شود، عمدتاً در مورد مهرالمسمی صدق می کنند.
• مهرالمثل: این نوع مهریه زمانی مطرح می شود که در عقد نکاح دائم، مهریه تعیین نشده باشد یا اگر تعیین شده، به دلیل عدم مشروعیت یا نامعلوم بودن، باطل تلقی شود. در چنین حالتی، در صورت وقوع نزدیکی و سپس جدایی، دادگاه با توجه به وضعیت و جایگاه اجتماعی، خانوادگی، تحصیلات و سایر خصوصیات زن و همچنین شرایط مالی مرد، مهریه ای را متناسب با زنان هم شأن او تعیین می کند.
• مهرالمتعه: این مهریه در حالتی که مهریه در عقد دائم تعیین نشده باشد و قبل از وقوع نزدیکی طلاق واقع شود، به زن تعلق می گیرد. در این شرایط، دادگاه با در نظر گرفتن توانایی مالی مرد، مبلغی را به عنوان مهرالمتعه تعیین می کند. تفاوت کلیدی آن با مهرالمثل این است که در مهرالمتعه فقط تمکن مالی مرد ملاک است، نه جایگاه اجتماعی زن.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه – سنگ بنای تعهد مالی

یکی از مهم ترین نکاتی که در زمان عقد باید مورد توجه قرار گیرد، نحوه تعیین مهریه از نظر قابلیت مطالبه است. این تفاوت، پیامدهای حقوقی متفاوتی برای هر دو طرف به همراه دارد:

1. مهریه عندالمطالبه:

   اکثر مهریه ها از نوع عندالمطالبه هستند. این به آن معناست که زوجه، به محض جاری شدن صیغه عقد، مالک کل مهریه می شود و می تواند هر زمان که بخواهد آن را از همسر خود مطالبه کند. در این حالت، بار اثبات عدم توانایی مالی برای پرداخت مهریه بر عهده زوج است. یعنی اگر زوج مهریه را پرداخت نکند، زوجه می تواند از طریق مراجع قانونی اقدام به توقیف اموال او کند و یا حتی در شرایط خاص (تا سقف ۱۱۰ سکه و عدم اثبات اعسار) موجبات حبس او را فراهم آورد. این نوع مهریه، تضمین محکمی برای حق زوجه محسوب می شود و به او این امکان را می دهد که در هر مرحله از زندگی مشترک، از جمله در صورت بروز اختلاف، به سرعت برای احقاق حق خود اقدام کند.

2. مهریه عندالاستطاعه:

   در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی زوج است. به این معنا که زوجه تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند زوج تمکن مالی برای پرداخت آن را دارد. در این حالت، بار اثبات تمکن مالی بر عهده زوجه است. این نوع مهریه، دسترسی زوجه به حق خود را دشوارتر می کند، زیرا باید برای هر نوبت مطالبه، تمکن مالی زوج را در دادگاه به اثبات برساند. همچنین، در مهریه عندالاستطاعه، ضمانت اجرایی حبس برای زوج وجود ندارد، حتی اگر او متمکن باشد و از پرداخت خودداری کند. این تفاوت در عمل، تاثیر بسزایی در فرایند مطالبه و وصول مهریه خواهد داشت و اغلب به دلیل کاهش فشار بر زوج، برخی ترجیح می دهند این نوع مهریه را انتخاب کنند.

سقف مهریه در قوانین جاری (تا نیمه نخست ۱۴۰۴) – مرزهای واقعی مطالبه

زمانی که سخن از سقف مهریه به میان می آید، باید بین «سقف توافق بر سر میزان مهریه» و «سقف برای اعمال ضمانت اجرایی حبس» تمایز قائل شد. این دو مفهوم اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می شوند، در حالی که هر یک معنا و کارکرد حقوقی متفاوتی دارند.

آیا برای تعیین میزان مهریه سقفی وجود دارد؟ – واقعیت حقوقی

یکی از رایج ترین سوالات در مورد مهریه این است که آیا قانونگذار سقفی برای تعداد سکه یا میزان مالی که زوجین می توانند به عنوان مهریه تعیین کنند، قائل شده است؟ پاسخ به این سوال، صریح و شفاف است: خیر، در قوانین جمهوری اسلامی ایران، هیچ سقفی برای میزان مهریه ای که زوجین در زمان عقد بر سر آن توافق می کنند، وجود ندارد. زن و مرد می توانند با تفاهم، هر مقداری از سکه، وجه نقد، ملک یا هر مال دیگری را به عنوان مهریه تعیین و در سند ازدواج ثبت کنند. این توافق، از نظر شرعی و قانونی معتبر است و زوج، دیندار به آن مبلغ یا مال خواهد بود.

بنابراین، اگر زوجین هزار سکه را به عنوان مهریه تعیین کنند، از نظر قانونی هیچ ایرادی بر آن وارد نیست و اصل مهریه به همان میزان هزار سکه بر عهده زوج خواهد بود. تمرکز بر سقف مهریه، بیشتر به جنبه های اجرایی و به ویژه ضمانت اجرایی حبس مربوط می شود، نه به اصل تعیین میزان آن.

سقف ۱۱۰ سکه – ملاک اعمال حبس و ضمانت اجرای کیفری

ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱، نقطه عطف مهمی در تعیین سقف مهریه از نظر ضمانت اجرایی است. این ماده بیان می کند که:

«هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (۲) قانون اجرای محکومیت های مالی است و چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد، در خصوص مازاد، فقط ملائت (توانایی مالی) زوج ملاک پرداخت است. رعایت مقررات مربوط به محاسبه مهریه به نرخ روز کماکان الزامی است.»

این بند قانونی به روشنی تفاوت بین اصل مهریه و ضمانت اجرای کیفری (حبس) آن را مشخص می کند. سقف ۱۱۰ سکه، تنها و تنها مربوط به جنبه کیفری و امکان حبس زوج در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار (ناتوانی مالی) است. به بیان ساده، اگر مهریه تا ۱۱۰ سکه باشد و مرد از پرداخت آن امتناع ورزد و در دادگاه نیز اعسار وی پذیرفته نشود (یعنی ثابت شود که توانایی پرداخت را دارد اما پرداخت نمی کند)، زن می تواند درخواست جلب و بازداشت او را داشته باشد. این ۱۱۰ سکه، یک حمایت جدی برای زوجه در مطالبه حقوق خود به شمار می رود.

تصور کنید زنی مهریه ۱۰۰ سکه ای دارد. اگر شوهر او با وجود توانایی مالی از پرداخت خودداری کند، زن می تواند از طریق دادگاه اقدام به توقیف اموال او کرده و در نهایت، اگر اموالی برای توقیف نباشد و مرد نیز اعسار خود را ثابت نکند، درخواست جلب او را مطرح سازد. این فرایند، فشار قابل توجهی را بر مرد برای انجام تعهد مالی خود وارد می کند و به زوجه اطمینان می دهد که حق او تا این سقف، از پشتوانه کیفری قوی برخوردار است.

مهریه بیش از ۱۱۰ سکه – مطالبه بدون حبس، اما با چالش اثبات تمکن

اکنون به بخش دوم ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده می رسیم که به مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه می پردازد. در این شرایط، اصل مهریه (هر میزانی که باشد، مثلاً ۲۰۰ یا ۵۰۰ سکه) همچنان بر ذمه زوج باقی است و او موظف به پرداخت آن است. اما تفاوت اساسی در اینجاست که برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، ضمانت اجرایی حبس اعمال نمی شود.

به عبارت دیگر، اگر مهریه زنی ۱۵۰ سکه باشد و شوهرش از پرداخت آن امتناع کند، زن می تواند برای ۱۱۰ سکه اول، از ضمانت اجرایی حبس استفاده کند (با همان شرایطی که گفته شد)، اما برای ۴۰ سکه مازاد، دیگر امکان جلب و بازداشت مرد وجود نخواهد داشت. در این وضعیت، زن باید برای مطالبه مازاد بر ۱۱۰ سکه، تمکن مالی زوج را در دادگاه اثبات کند. این یعنی بار اثبات توانایی مالی مرد، بر دوش زن است.

این مسئله چالش های عملی فراوانی را برای زوجه ایجاد می کند. اثبات تمکن مالی مرد می تواند دشوار باشد، به ویژه اگر مرد اموال خود را به نام دیگران کرده باشد یا درآمدی شفاف و قابل ردیابی نداشته باشد. زوجه باید با ارائه اسناد و مدارک کافی، مانند فهرست اموال، حساب های بانکی، حقوق و درآمدهای مشخص، و شهادت شهود، سعی در اثبات این امر کند. در صورت موفقیت در اثبات، دادگاه حکم به پرداخت مازاد بر ۱۱۰ سکه را صادر می کند و زن می تواند با توقیف اموال شناسایی شده (به غیر از مستثنیات دین) مهریه خود را وصول کند. این بخش از قانون، در واقع تعادلی میان حمایت از حقوق زن و جلوگیری از زندانی شدن مردان به دلیل مهریه های کلان ایجاد کرده است.

نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز – عدالت در نوسانات اقتصادی

یکی دیگر از مسائل مهم در موضوع مهریه، به ویژه در شرایط اقتصادی کنونی و نوسانات نرخ سکه و ارز، نحوه محاسبه ارزش مهریه است. بر اساس مصوبه سال ۱۴۰۲ و رویه قضایی، اگر مهریه به صورت سکه یا طلا تعیین شده باشد (که رایج ترین شکل است)، ارزش آن در زمان مطالبه و اجرای حکم، بر اساس نرخ رسمی اعلام شده توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران محاسبه می شود، نه نرخ بازار آزاد. این بدان معناست که اگر زنی مهریه خود را امروز مطالبه کند، دادگاه ارزش سکه ها را بر اساس قیمت روز سکه در همان روز محاسبه خواهد کرد.

این قانون اهمیت زیادی دارد، زیرا از کاهش ارزش مهریه در طول زمان (به دلیل تورم) جلوگیری می کند و حقوق زوجه را در برابر نوسانات اقتصادی حفظ می نماید. برای مهریه هایی که به صورت وجه نقد تعیین شده اند نیز، ارزش آن متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه (که توسط بانک مرکزی اعلام می شود) محاسبه و پرداخت خواهد شد. این سازوکار، تلاشی است برای برقراری عدالت در پرداخت مهریه و اطمینان از اینکه حق مالی زوجه، ارزش واقعی خود را از دست ندهد.

طرح های پیشنهادی و شایعات پیرامون سقف مهریه – از ۱۴ سکه تا مالیات

در سال های اخیر، به دلیل افزایش مشکلات اقتصادی و تعداد پرونده های مهریه در محاکم، بحث ها و طرح های متعددی در خصوص اصلاح قوانین مهریه مطرح شده است. این طرح ها، به خصوص در مورد کاهش سقف جنبه کیفری مهریه و مسائل مالیاتی، همواره با شایعات و سوءتفاهم هایی همراه بوده اند که آگاهی از وضعیت واقعی آن ها ضروری است.

طرح کاهش سقف جنبه کیفری مهریه به ۱۴ سکه – واقعیت در حال بررسی

یکی از پربحث ترین طرح های پیشنهادی در مجلس شورای اسلامی، کاهش سقف جنبه کیفری مهریه از ۱۱۰ سکه به ۱۴ سکه است. این طرح با هدف کاهش تعداد زندانیان مهریه و همچنین منطقی تر کردن تعهدات مالی زوجین، در کمیسیون های مجلس مطرح شده و مراحل بررسی خود را طی می کند.

توضیح دقیق طرح: این طرح صرفاً پیشنهاد می کند که سقف اعمال حبس برای زوج، در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، از ۱۱۰ سکه به ۱۴ سکه کاهش یابد. به بیان دیگر، اگر این طرح به قانون تبدیل شود، مرد تنها تا سقف ۱۴ سکه بهار آزادی با مجازات حبس مواجه خواهد شد. این نکته حیاتی است که تأکید کنیم این طرح هنوز یک پیشنهاد است و تا نیمه نخست ۱۴۰۴ به قانون تبدیل نشده است. برای اجرایی شدن، نیازمند تصویب نهایی در مجلس شورای اسلامی و سپس تأیید شورای نگهبان است.

رفع ابهام کلیدی: این طرح کاهش سقف حبس، با قانون تعیین ۱۴ سکه در صورت عدم ذکر مهریه در عقد دائم کاملاً متفاوت است. برخی به اشتباه یا با ابهام، این دو موضوع را با هم خلط می کنند. قانون ۱۴ سکه برای مهریه های نامشخص (مهرالمثل) در شرایطی است که در عقد، مهریه به درستی تعیین نشده باشد، و این ربطی به سقف حبس برای مهریه تعیین شده ندارد. بنابراین، ضروری است که این دو مفهوم از یکدیگر تفکیک شوند.

اگر این طرح تصویب و اجرایی شود، تأثیر قابل توجهی بر زندگی زوجین خواهد داشت. از یک سو، ممکن است فشار کمتری بر مردان در پرداخت مهریه های سنگین وارد شود و از سوی دیگر، زنان در مطالبه مهریه خود (مازاد بر ۱۴ سکه) با چالش اثبات تمکن مالی زوج بدون ابزار حبس، روبرو خواهند شد. این تغییر می تواند دینامیک پرونده های مهریه را به طور چشمگیری دگرگون کند.

طرح کاهش مهریه به ۵ سکه – بحث هایی فراتر از حد نصاب فعلی

علاوه بر طرح کاهش به ۱۴ سکه، در مقاطعی نیز پیشنهادهایی مبنی بر کاهش بیشتر سقف مهریه، حتی تا ۵ سکه، در کمیسیون قضایی مجلس مطرح شده است. این طرح ها نیز با همان هدف کاهش جمعیت کیفری و حل مشکلات اقتصادی مطرح می شوند، اما مانند طرح ۱۴ سکه، تا کنون به مرحله تصویب و اجرایی شدن نرسیده اند.

وضعیت فعلی این طرح ها همانند طرح ۱۴ سکه است: صرفاً در حد ایده و پیشنهاد باقی مانده اند و هیچ کدام به قانون لازم الاجرا تبدیل نشده اند. توجه به این نکته از آن جهت مهم است که از شکل گیری شایعات و اتخاذ تصمیمات بر پایه اطلاعات نادرست جلوگیری شود.

مالیات مهریه و حق ثبت مهریه – رفع ابهام از شایعات رایج

یکی دیگر از موضوعاتی که در سال های اخیر زیاد شنیده می شود، بحث «مالیات بر مهریه» است. بسیاری از زوجین نگران هستند که در زمان عقد، باید مبلغی را به عنوان مالیات مهریه پرداخت کنند.

پاسخ صریح: در حال حاضر و تا نیمه نخست ۱۴۰۴، هیچ قانون یا مصوبه ای مبنی بر پرداخت «مالیات مستقیم بر مهریه» در زمان عقد اجرایی نشده است. مهریه به خودی خود مشمول مالیات نمی شود.

اما نکته ای که ممکن است باعث سوءتفاهم شده باشد، موضوع «حق ثبت مهریه» است. این موضوع به هزینه ای اشاره دارد که برای ثبت رسمی مهریه در دفاتر اسناد رسمی و ثبت ازدواج دریافت می شود و معمولاً مبلغ ناچیزی است که بر اساس تعرفه های دولتی تعیین می گردد. حتی در مورد افزایش این حق ثبت یا ارتباط آن با میزان مهریه نیز بحث هایی مطرح شده، اما تا کنون تغییرات قابل توجهی که منجر به اخذ مالیات به مفهوم رایج شود، اعمال نشده است. بنابراین، زوجین در زمان عقد نگرانی بابت پرداخت مالیات سنگین بر مهریه نداشته باشند.

شایعات و واقعیت ها: جمع بندی طرح های پیشنهادی

در نهایت، برای جمع بندی این بخش، لازم است بار دیگر تأکید شود که تا زمان نگارش این مقاله (نیمه نخست ۱۴۰۴)، هیچ یک از طرح های کاهش سقف مهریه به ۱۴ یا ۵ سکه به قانون لازم الاجرا تبدیل نشده اند. قانون ۱۱۰ سکه برای جنبه کیفری (حبس) مهریه همچنان پابرجاست و زوجین باید بر اساس همین قانون عمل کنند.

رسانه ها و شبکه های اجتماعی گاهی اوقات اخبار مربوط به طرح های پیشنهادی را به گونه ای منتشر می کنند که گویی این تغییرات قانونی شده اند. این امر می تواند منجر به تصمیم گیری های اشتباه و حتی خسارات جبران ناپذیر شود. لذا، توصیه می شود همواره اخبار و تغییرات قوانین را از مراجع رسمی و معتبر حقوقی پیگیری کرده و از اتکا به شایعات پرهیز شود. آگاهی دقیق از وضعیت طرح ها و قوانین جاری، به شما کمک می کند تا در مسیر قانونی مطالبه یا پرداخت مهریه، قدم های محکم تری بردارید و از پیامدهای ناخواسته جلوگیری کنید.

فرایندهای حقوقی مطالبه و پرداخت مهریه – گام به گام تا احقاق حق

مطالبه و پرداخت مهریه، فرایندی حقوقی است که نیاز به آگاهی از مراحل و مستندات قانونی دارد. چه زن باشید و به دنبال دریافت حق خود، و چه مرد باشید و در پی انجام تعهدات مالی یا تقسیط آن، آشنایی با این فرایندها می تواند از پیچیدگی ها بکاهد و مسیر را روشن تر سازد.

مسیرهای مطالبه مهریه – ثبت یا دادگاه؟

برای مطالبه مهریه، دو مسیر اصلی وجود دارد که زوجه می تواند بر اساس شرایط و مقتضیات پرونده خود، یکی یا هر دو را انتخاب کند:

1. مطالبه از طریق اجرای ثبت:

   مطابق رویه فعلی و آخرین تغییرات، مطالبه مهریه ابتدا از طریق اجرای ثبت انجام می شود و امکان مراجعه مستقیم به دادگاه در بسیاری موارد محدود شده است. این مسیر اغلب سریع تر و کم هزینه تر از مسیر دادگاه است، به ویژه اگر زوج دارای اموال قابل شناسایی باشد.

   گام به گام:

   • مراجعه به دفترخانه: زوجه با در دست داشتن سند ازدواج رسمی خود به دفترخانه ای که عقد در آنجا ثبت شده است مراجعه می کند.
   • صدور اجرائیه: درخواست صدور اجرائیه برای وصول مهریه را به دفترخانه ارائه می دهد. دفترخانه پس از بررسی، اجرائیه مهریه را صادر و به زوج ابلاغ می کند.
   • فرصت پرداخت یا اعتراض: زوج ۱۰ روز فرصت دارد تا مهریه را پرداخت کند یا در صورت داشتن دلایل قانونی، نسبت به اجرائیه اعتراض کند.
   • توقیف اموال: اگر زوج در این مدت مهریه را پرداخت نکند و اعتراضی موجه نیز نداشته باشد، زوجه می تواند با معرفی اموال و دارایی های زوج (مانند حساب بانکی، ملک، خودرو، حقوق و غیره) به اجرای ثبت، درخواست توقیف آن ها را بدهد. اجرای ثبت پس از بررسی، نسبت به توقیف اموال اقدام می کند. نکته مهم اینجاست که در این مرحله، فقط اموالی که جزء مستثنیات دین نباشند، قابل توقیف هستند.

   این روش به دلیل سرعت عمل و امکان توقیف مستقیم اموال، در بسیاری از موارد مورد ترجیح است و راهکاری عملی برای زنانی است که قصد دارند به سرعت به حق خود برسند.

2. مطالبه از طریق دادگاه خانواده:

   در شرایطی که زوجه نتواند از طریق اجرای ثبت به حقوق خود دست یابد (مثلاً اموال قابل شناسایی از زوج وجود نداشته باشد یا اموال معرفی شده از مستثنیات دین باشند)، یا در کنار فرایند ثبتی، می تواند مستقیماً از طریق دادگاه خانواده نیز اقدام کند. این مسیر ممکن است طولانی تر باشد، اما دامنه رسیدگی آن جامع تر است.

   مراحل دادخواست و رسیدگی:

   • تقدیم دادخواست: زوجه باید با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک، دادخواست مطالبه مهریه را به دادگاه خانواده تقدیم کند. در این دادخواست، باید میزان مهریه و درخواست های خود را به روشنی بیان کند.
   • بررسی پرونده و صدور حکم: دادگاه پس از تشکیل جلسات رسیدگی، بررسی مدارک و شنیدن دفاعیات طرفین، نسبت به صدور حکم برای پرداخت مهریه اقدام می کند.
   • اجرای حکم دادگاه: پس از قطعیت حکم، زوجه می تواند از طریق واحد اجرای احکام دادگاه، برای وصول مهریه اقدام کند. در این مرحله نیز مانند اجرای ثبت، امکان توقیف اموال زوج وجود دارد.

   در هر دو روش، کمک گرفتن از یک وکیل متخصص خانواده می تواند به دلیل پیچیدگی های قانونی و رویه های قضایی، فرایند را برای زوجه آسان تر و کارآمدتر سازد.

اعسار و تقسیط مهریه – راهکاری برای زوجین ناتوان

از سوی دیگر، مردان نیز در صورت عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه، از حقوقی برخوردار هستند. قانون «اعسار» در همین راستا به زوج کمک می کند تا بتواند مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کند.

• دادخواست اعسار:

  اگر زوج توانایی پرداخت کامل مهریه (به ویژه مهریه های سنگین) را به صورت یکجا نداشته باشد، می تواند با تقدیم «دادخواست اعسار از پرداخت مهریه» به دادگاه، از خود رفع مسئولیت کند. در این دادخواست، زوج باید وضعیت مالی خود را با جزئیات کامل شرح دهد و مدارکی مانند لیست اموال و دارایی ها (منقول و غیرمنقول)، بدهی ها، منابع درآمدی، گردش حساب بانکی و شهادت دو شاهد معتبر (که از وضعیت مالی او آگاهی کامل دارند) را ارائه دهد. هدف از این دادخواست، اثبات ناتوانی در پرداخت یکجای مهریه است.

• نحوه تعیین اقساط مهریه:

  در صورت پذیرش دادخواست اعسار توسط دادگاه، قاضی با بررسی دقیق وضعیت مالی زوج (درآمد، هزینه های زندگی، تعداد افراد تحت تکفل و غیره)، مبلغی را به عنوان «پیش قسط» و سپس «اقساط ماهیانه» برای پرداخت مهریه تعیین می کند. میزان اقساط کاملاً بر اساس توان مالی زوج و بر اساس اصل عدالت تعیین می شود. به این ترتیب، فشار پرداخت یکجای مهریه از دوش زوج برداشته شده و امکان پرداخت تدریجی آن فراهم می آید.

• عواقب عدم پرداخت منظم اقساط:

  بسیار مهم است که زوج اقساط تعیین شده توسط دادگاه را به صورت منظم پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت دو یا سه قسط متوالی (بسته به رأی دادگاه)، زوجه می تواند مجدداً از دادگاه درخواست «جلب» زوج را نماید. این بدان معناست که حکم اعسار و تقسیط، یک آزادی مطلق برای زوج نیست و او همچنان موظف به رعایت تعهدات مالی خود است.

مستثنیات دین در پرونده های مهریه – حمایت از حداقل معیشت زوج

یکی از مفاهیم بسیار مهم در فرایند مطالبه و توقیف اموال برای مهریه، «مستثنیات دین» است. مستثنیات دین به اموالی از زوج اطلاق می شود که حتی در صورت بدهکار بودن، از توقیف مصون هستند تا حداقل معیشت و زندگی شرافتمندانه او و افراد تحت تکفلش دچار اختلال نشود. این قانون، تلاش می کند تا حقوق طلبکار (زوجه) را با حقوق بدهکار (زوج) برای داشتن یک زندگی حداقلی متعادل سازد.

از جمله مهم ترین مستثنیات دین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مسکن مورد نیاز: خانه یا آپارتمانی که زوج و افراد تحت تکفلش در آن سکونت دارند و عرفاً متناسب با شأن آن ها باشد.
• اثاثیه ضروری زندگی: لوازم خانگی و اثاثیه ای که برای زندگی معمولی و حداقلی لازم است.
• ابزار کار و وسایل امرار معاش: وسایل و ابزارهایی که زوج برای کسب و کار و تأمین معاش خود و خانواده اش به آن ها نیاز دارد (مثلاً تاکسی برای راننده، ابزار برای کارگر، ماشین آلات خاص برای صنعتگر).
• مبلغی برای تأمین معاش: مقداری از پول یا حقوق که برای زندگی یک ماه زوج و افراد تحت تکفل او ضروری است.

در عمل، تشخیص اینکه کدام اموال جزو مستثنیات دین محسوب می شوند، گاهی اوقات پیچیده است و می تواند محل اختلاف باشد. دادگاه ها با بررسی شرایط خاص هر پرونده و با توجه به عرف و شأن اجتماعی زوج، در این باره تصمیم گیری می کنند. آگاهی از مستثنیات دین، هم برای زوجه (تا از توقیف اموال غیرقابل توقیف پرهیز کند) و هم برای زوج (تا از حقوق خود دفاع کند) ضروری است.

جمع بندی و توصیه های حقوقی

در مسیری که با مهریه آغاز می شود و گاه به بن بست های حقوقی می رسد، درک دقیق قوانین و واقعیت ها حیاتی است. این مقاله سعی داشت تا تصویری شفاف از «سقف مهریه» در ایران، تفاوت های میان مهریه تعیین شده و سقف اعمال حبس، و همچنین طرح های پیشنهادی و شایعات رایج ارائه دهد تا شما را در این مسیر پیچیده راهنمایی کند.

مهم ترین نکاتی که باید به خاطر سپرده شود، این است که قانون، سقفی برای میزان مهریه ای که زوجین توافق می کنند، قائل نشده است؛ اما برای «جنبه کیفری» و امکان حبس زوج، سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی ملاک عمل است. برای مهریه بیش از این میزان، زوجه باید توانایی مالی زوج را اثبات کند و حبس اعمال نمی شود. همچنین، طرح های کاهش سقف مهریه به ۱۴ یا ۵ سکه، تا نیمه نخست ۱۴۰۴، همچنان در حد «پیشنهاد» باقی مانده و به قانون تبدیل نشده اند. مالیات مستقیمی بر مهریه در زمان عقد نیز وجود ندارد.

انتخاب مهریه، تصمیمی سرنوشت ساز در آغاز یک زندگی مشترک است. توصیه می شود زوجین با آگاهی کامل از تبعات حقوقی و مالی، و با در نظر گرفتن توان مالی واقعی مرد، به توافقی معقول و پایدار دست یابند. این تصمیم، نه تنها بر شروع زندگی آن ها تأثیرگذار است، بلکه می تواند آینده مالی و حقوقی هر دو طرف را رقم بزند. در صورت بروز هرگونه ابهام یا اختلاف، مشورت با یک وکیل متخصص خانواده، می تواند بهترین راهکار برای حفظ حقوق و کاهش تنش ها باشد. آگاهی، چراغ راه شما در پیچ و خم های قانون است.

سوالات متداول

سقف مهریه در ایران قانوناً چقدر است؟

سقف مشخصی برای تعیین مهریه در زمان عقد وجود ندارد و زوجین می توانند هر مقداری را توافق کنند. اما برای جنبه کیفری و امکان حبس زوج در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی ملاک است. برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، زن باید تمکن مالی مرد را ثابت کند و حبس اعمال نمی شود.

آیا قانون جدید مهریه ۱۴ سکه تصویب شده است؟

خیر، طرح کاهش سقف جنبه کیفری مهریه به ۱۴ سکه، تا نیمه نخست ۱۴۰۴ هنوز به تصویب نهایی نرسیده و قانون لازم الاجرا نیست. این موضوع در حد یک پیشنهاد در مجلس شورای اسلامی در دست بررسی است. اما برای مهریه هایی که در عقد دائم تعیین نشده باشند، ۱۴ سکه ملاک تعیین مهرالمثل است.

آیا برای مهریه زندان وجود دارد؟

بله، در صورت عدم پرداخت مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه و عدم اثبات اعسار (ناتوانی مالی) زوج، امکان حبس وجود دارد. اما برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، حبس اعمال نمی شود و زوجه تنها می تواند با اثبات تمکن مالی زوج، مازاد مهریه را از طریق توقیف اموال مطالبه کند.

مهریه بیش از ۱۱۰ سکه چگونه قابل مطالبه است؟

اصل مهریه به هر میزان که باشد، همچنان بر ذمه زوج است. اما برای مطالبه مازاد بر ۱۱۰ سکه، زوجه باید در دادگاه، تمکن مالی زوج را اثبات کند. در صورت اثبات تمکن، دادگاه حکم به پرداخت صادر می کند و زن می تواند با توقیف اموال مرد (به غیر از مستثنیات دین) آن را وصول کند.

چگونه می توان مهریه را قسطی پرداخت کرد؟

زوج می تواند با ارائه دادخواست اعسار (ناتوانی در پرداخت یکجا) به دادگاه و اثبات ناتوانی مالی خود، از دادگاه تقاضای تقسیط مهریه را کند. دادگاه با بررسی وضعیت مالی زوج، مبلغی را به عنوان پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه را بر اساس توان مالی او تعیین می کند.

آیا مهریه مشمول مالیات می شود؟

خیر، در حال حاضر (تا نیمه نخست ۱۴۰۴)، پرداخت مالیات مستقیم بر مهریه در زمان عقد ازدواج اجرایی نشده است و مهریه به خودی خود مشمول مالیات نمی شود.

قانون جدید مهریه از چه زمانی اجرا می شود؟

تا کنون هیچ قانون جدید جامعی در مورد سقف مهریه که تغییرات اساسی در ۱۱۰ سکه ایجاد کند، به تصویب نرسیده است. طرح های پیشنهادی پس از طی مراحل قانونی در مجلس و تأیید شورای نگهبان، به قانون تبدیل می شوند و زمان دقیق اجرای آن ها رسماً اعلام خواهد شد. تا آن زمان، قوانین فعلی معتبر هستند.