نخستین کارت‌پستال‌ها کِی و چرا چاپ شد؟
پژوهش‌ها نشان می‌دهد نخستین کارت‌پستال‌های تصویری جهان از سوی ارتش چاپ شد و در خدمت آن قرار گرفت تا حس وطن‌دوستی را به غلیان آورد. قدیمی‌ترین کارت‌پستال مصور جهان هم حدود ۱۸۴ سال پیش، از آمریکا به لندن فرستاده شد و ایران در دوره مظفری (قاجار) به این جریان پیوست.
به گزارش خبر روزانه، مهرداد اسکویی ـ فیلم‌ساز و پژوهشگر ایرانی ـ در شب کارت‌پستال‌های تاریخی ایران که به همت مجله بخارا و پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد، به پیشینه چاپ و نشر کارت‌پستال تصویری در جهان و ایران پرداخت و گفت: همراه شدن با داستان پیدایش کارت‌پستال‌های مصور آنگونه که بر همه جزئیاتش آگاه شویم، کاری ناممکن است، اما بررسی نسخه‌هایی که از دوران اولیه رواج آن باقی مانده است ما را با تحول بزرگی در حوزه فرهنگی، اجتماعی و به دنبالش اقتصادی روبرو می‌سازد.
این مستندساز با اشاره به پیشینه چاپ و نشر کارت‌پستال مصور در جهان، اظهارکرد: آنگونه که از شواهد بر می‌آید، قدیمی‌ترین کارت‌پستال مصور جهان یک نسخه با طراحی و رنگ‌آمیزی دستی است که در سال ۱۸۴۰ از آمریکا به لندن برای یک نمایشنامه‌نویس و رمان‌نویس به نام «تئودورک» ارسال شده است، با این حال نخستین کارت‌پستال‌های تصویری از سوی ارتش چاپ شد و در خدمت آن قرار گرفت تا حس وطن‌دوستی را به غلیان آورد.
اسکویی ادامه داد: نخستین کارت‌پستال تبلیغاتی جهان در سال ۱۸۷۲ در بریتانیا چاپ و نخستین نمونه آلمانی آن در ۱۸۷۴ تولید شد. در دو دهه بعد، چاپ کارت‌پستال‌های تصویری افزایش یافت. هنگام برگزاری نمایشگاه پاریس و اولین مراسم بازدید عمومی برج ایفل در ژوئن ۱۸۸۹ ناشران فرانسوی این رویداد با شکوه و مجلل را با انتشار نقش و نگارهای تصویری در قسمت نگارش پیام کارت‌های پستی جشن گرفتند. در همان سال کارت‌های چشم‌نواز هلیگولند چاپ شدند.
این فیلم‌ساز افزود: در این زمان دولت‌های جهان از انحصار حق چاپ کارت‌پستال‌ها صرف‌نظر کردند و صدها چاپخانۀ خصوصی وارد عرصه شدند. در ابتدای سال ۱۸۹۸ ناشران آمریکایی اجازه یافتند کارت‌هایی با عنوان کارت پستی خصوصی تحت قانون ۱۹ می ۱۸۹۸ کنگره چاپ کنند و به فروش رسانند. این گونه از سال ۱۸۹۹ آغاز دوره کارت‌پستال‌های تصویری فرا رسید و تا سال ۱۹۰۲ علاقه جهانی برای جمع آوری کارت‌پستال مانند گسترش آتش در جنگل بین مردم همه‌گیر شد. بسیاری از مردم با اشتیاق جنون‌آمیزی کارت‌پستال می‌خریدند و به ویژه برای قشر جوان سرگرمی لوکس و لذت‌بخشی به شمار می‌رفت.
او در تشریح پیشینه چاپ و نشر کارت‌پستال تصویری در ایران گفت: رفته رفته کشورهای بیرون از جهان غرب هم به عصر طلایی کارت‌پستال‌های مصور گام گذاشتند؛ ایران دوره مظفری نیز به این جریان پیوست و علاوه بر ناشران خارجی و ایرانی دولت قاجار هم به نشر کارت‌پستال تصویردار اقدام کرد. در دوران مشروطه‌خواهی و به خصوص ماه‌های مبارزه و مقاومت مردم تبریز برای دفاع از مشروطه، عکس به عنوان ابزار آگاهی از اخبار کشور مورد استقبال مردم قرار گرفت و تکثیر عکس‌های آن دوره از طریق کارت‌پستال کاربست سیاسی به آنها بخشید.
این تهیه‌کننده و چهره فرهنگی کشور درباره وضعیت انتشار کارت‌پستال‌ها اظهار کرد: از سه دهه پایانی سلطنت قاجار ناشران مختلف خارجی و داخلی کارت‌پستال‌های تصویری با موضوع ایران منتشر می‌کردند. نخستین ناشر خصوصی کارت‌پستال در ایران، احتمالا تجارت‌خانه کاشانی بود. این تجارت‌خانه در سال ۱۲۷۲ شمسی برابر با ۱۸۹۳ میلادی توسط سید عبدالرحیم کاشانی در تهران تأسیس شد. «آقا سید عبدالرحیم» پرکارترین ناشر کارت‌پستال در دوره قاجار بود. شیوه کار او در زمینه تولید و نشر کارت‌پستال تفاوت چندانی با شیوه کار دیگر ناشران هم‌عصرش نداشت. تصاویر کارت‌پستال‌هایش را معمولا از میان عکس‌های عکاسان حرفه‌ای برمی‌گزید و گاه از نقاشان معاصرش می‌خواست موضوعاتی را نظیر مشاغل یا چهره مشاهیر برایش نقاشی کنند.
اسکویی افزود: یکی دیگر از مؤسسات نشر و فروش کارت‌پستال در تهران دوره قاجار کتابفروشی «شیخ حسن» بود. این کتابفروشی در انتهای خیابان ناصریه زیر عمارت شمس‌العماره قرار داشت و پاتوق بسیاری از کتاب دوستان و روشنفکران مهم آن روزگار بود. شیخ حسن به نشر کارت‌پستال هم می‌پرداخت، اما در مقایسه با سایر ناشران آن دوره کم‌کار بود. موسسه شناخته شده دیگری که در تهران به نشر و فروش کارت‌پستال می‌پرداخت مغازه گلستان بود. بانیان این مغازه مراد بن ابراهام شالم و برادرش اشر بن ابراهام شالم هر دو از کلیمیان تهران و به گمان زیاد از فارغ‌التحصیلان مدرسه نو بنیاد آلیانس بودند.
بنابر گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، زینب علیزاده ـ باستان‌شناس و پژوهشگر ـ در شب کارت‌پستال‌های تاریخی ایران نیز به بازنمود بناهای ایران در کارت‌پستال‌های تصویری دوره قاجار پرداخت و درباره اینکه گونه‌های مختلف بناهای ایران چگونه تحت‌تأثیر دو رویکرد شرق‌شناسانه و مستندنگارانه برای چاپ بر روی کارت‌پستال‌های آن روزگار انتخاب می‌شدند و اینکه ناشران اروپایی و بعدها ناشران ایرانی، هر یک به دنبال چه دستاوردی و ارائه چه تصویری از ایران بودند توضیحاتی داد و درباره اهمیت پژوهش در کارت‌پستال‌ها اظهار کرد: پژوهش درباره آنها از منظر مطالعات چند رشته‌ای می‌تواند به شناخت سیر تحول بناها در طی زمان، خواه تحول و دگرگونی در کالبد فیزیکی بنا، خواه کاربری و تعامل آن با بافت پیرامونی، کمک کند و به کسب ره‌یافت‌های بهتر برای مرمت و بازسازی و حتی کاربری مجدد بناهای تاریخی منجر شود.
او افزود: حفظ این کارت‌پستال‌ها، به معنای حفظ تصویر سازه‌هایی که اکنون دیگر موجودیت فیزیکی ندارند برای ما و آیندگان است و به تکمیل قطعات خالی مانده‌ای از تاریخ معماری ایران و فراتر از آن تاریخ ایران یاری می‌رساند.
احمد چایچی امیرخیز ـ عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری ـ نیز با بیان اینکه کارت‌پستال مقوله مهم و گسترده‌ای است به شکلی که تمام نهادها در ایران نظیر شرکت نفت، راه آهن و … کارت‌پستال دفترچه‌ای دارند، به فعالیت‌های گسترده مهرداد اسکویی در زمینه ترویج کارت‌پستال و برقراری نمایشگاه‌هایی از کارت‌پستال‌های ایرانی در خارج از کشور اشاره کرد و گفت: کارت‌پستال کاربرد خودش را در ادارات و سازمان‌ها حفظ کرده است ولی متأسفانه در میراث‌فرهنگی هنوز آنطور که باید دیده نشده است.
چایچی اظهار کرد: گردشگران که به ایران می‌آیند مشتاق دیدن کارت‌پستال هستند، ولی متأسفانه اداره پست چرخه کارت‌پستال و صندوق پست را حذف کرده است، در صورتی که هنوز هم زیربنای گردشگری کارت‌پستال است. امیدواریم برگزاری این برنامه فتح بابی برای احیای کارت‌پستال در ایران باشد.
انتهای پیام