چگونه برای چک برگشتی حکم جلب بگیریم؟ | راهنمای کامل
گرفتن حکم جلب برای چک برگشتی
برای مطالبه وجه یک چک برگشتی، یکی از قدرتمندترین ابزارهای قانونی، درخواست صدور حکم جلب برای صادرکننده چک است. این فرآیند، بسته به نوع چک و شرایط آن، می تواند مسیرهای متفاوتی را در بر گیرد که هر یک مراحل، مهلت ها و الزامات خاص خود را دارد.
مدیریت و پیگیری مطالبات حاصل از چک های برگشتی، اغلب با چالش ها و پیچیدگی های حقوقی همراه است. از همین رو، آشنایی کامل با فرآیندهای قانونی، شرایط، و مدارک مورد نیاز برای اخذ حکم جلب، برای هر فردی که با چنین وضعیتی روبرو می شود، ضروری به نظر می رسد. در این مقاله، به تفصیل به بررسی انواع مسیرهای پیگیری – کیفری، حقوقی و ثبتی – برای گرفتن حکم جلب می پردازیم، تفاوت های چک های صیادی و قدیمی را روشن می کنیم و نکات کلیدی برای پیمودن این مسیر را تشریح می کنیم تا بتواند راهنمایی جامع و کاربردی برای مخاطبان باشد.
درک مفاهیم اولیه چک برگشتی و حکم جلب
پیش از ورود به جزئیات فرآیند اخذ حکم جلب، ضروری است که با مفاهیم اساسی مربوط به چک برگشتی و ماهیت حکم جلب در این زمینه آشنا شویم. این آشنایی، پایه ای برای درک بهتر مسیرهای قانونی پیش رو فراهم می کند.
چک برگشتی چیست؟
چک برگشتی، به چکی گفته می شود که هنگام ارائه به بانک در تاریخ سررسید، به دلایلی نظیر کسری موجودی حساب، عدم وجود امضا یا مطابقت نداشتن آن، مسدودی حساب، یا قلم خوردگی، امکان وصول وجه آن فراهم نباشد. بانک در چنین شرایطی، گواهی عدم پرداخت را صادر کرده و به دارنده چک تحویل می دهد. این گواهی، سند اصلی برای آغاز پیگیری های قانونی است.
مفهوم «حکم جلب» در پیگیری چک برگشتی
در نظام حقوقی ایران، «حکم جلب» به دستور قضایی گفته می شود که به مأموران انتظامی ابلاغ می شود تا شخص خاصی را دستگیر کرده و به مرجع قضایی معرفی کنند. هدف از صدور این حکم در پرونده های چک برگشتی، اعمال فشار بر متعهد (صادرکننده چک) برای پرداخت بدهی، تضمین حضور وی در دادگاه، یا اجرای مجازات حبس در صورت عدم پرداخت و وجود شرایط قانونی است. حکم جلب، ابزاری قدرتمند برای دارنده چک است تا صادرکننده را به پرداخت وادار سازد.
انواع چک و تاثیر آن بر مسیر پیگیری
شناخت نوع چک، تأثیر بسزایی در انتخاب مسیر پیگیری و سرعت و سهولت اخذ حکم جلب دارد. به طور کلی، چک ها را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
چک های قدیمی (غیرصیادی)
این چک ها، دسته چک های متعلق به قبل از اجرای کامل قانون جدید چک هستند که فاقد کد ۱۵ رقمی صیادی هستند و نیازی به ثبت در سامانه صیاد ندارند. پیگیری این چک ها می تواند از مسیر کیفری یا حقوقی صورت گیرد. جنبه کیفری در این چک ها نیز در صورت رعایت مهلت های قانونی قابل اعمال است.
چک های صیادی (جدید)
چک های صیادی، که با رنگ بنفش و کد ۱۵ رقمی مشخص می شوند، بر اساس قانون جدید صدور چک (مصوب سال ۱۳۹۷) صادر می شوند. ویژگی اصلی این چک ها، لزوم ثبت صدور، دریافت و انتقال آن ها در سامانه صیاد بانک مرکزی است. این قانون با هدف افزایش اعتبار چک و کاهش موارد چک برگشتی، تغییرات مهمی را در شیوه پیگیری ایجاد کرده است. برای چک های صیادی، علاوه بر مسیرهای کیفری و حقوقی، امکان اخذ اجراییه مستقیم از طریق دادگاه، بدون نیاز به دادرسی طولانی، فراهم شده است. در ادامه به تفصیل به این مسیرها خواهیم پرداخت.
تفاوت های کلیدی: یکی از مهم ترین تفاوت ها، مهلت های قانونی برای شکایت کیفری است. در چک های صیادی، اگر چک در سامانه ثبت نشده باشد یا شرایط خاصی را نداشته باشد (مانند وعده دار بودن)، جنبه کیفری نخواهد داشت. این مسئله لزوم توجه ویژه به ثبت چک در سامانه صیاد را نشان می دهد. همچنین، امکان صدور اجراییه مستقیم برای چک های صیادی ثبت شده، فرآیند وصول را به مراتب سریع تر کرده است.
در دنیای اسناد تجاری، چک به عنوان ابزاری برای تسهیل مبادلات اقتصادی شناخته می شود. با این حال، مواجهه با چک برگشتی، می تواند چالش های فراوانی را برای دارندگان آن ایجاد کند. در این شرایط، آشنایی با رویه های قانونی، نه تنها حق و حقوق دارنده را تضمین می کند، بلکه می تواند به سرعت بخشیدن به وصول مطالبات نیز یاری رساند.
مسیرهای قانونی برای گرفتن حکم جلب چک برگشتی
برای پیگیری وصول وجه چک برگشتی و در صورت لزوم، گرفتن حکم جلب صادرکننده، سه مسیر اصلی قانونی پیش رو قرار دارد: کیفری، حقوقی و ثبتی. هر یک از این مسیرها، شرایط، مراحل و پیامدهای خاص خود را دارند که باید با دقت مورد بررسی قرار گیرند.
مسیر اول: پیگیری کیفری چک برگشتی و اخذ حکم جلب
پیگیری کیفری چک برگشتی، راهی برای اعمال مجازات حبس بر صادرکننده چک است. این مسیر، سریع تر از مسیر حقوقی به نتیجه می رسد و اغلب فشار بیشتری بر صادرکننده وارد می کند، اما شرایط و مهلت های سختگیرانه ای دارد.
شرایط و مهلت های حیاتی برای طرح شکایت کیفری
امکان طرح شکایت کیفری برای چک برگشتی، تنها در صورتی وجود دارد که برخی شرایط اساسی رعایت شده باشد:
- چک به روز باشد: یعنی تاریخ صدور و تاریخ سررسید چک یکسان باشد. چک های وعده دار (تاریخ گذشته) یا تضمینی، جنبه کیفری ندارند.
- رعایت مهلت های قانونی:
- دارنده چک باید حداکثر ظرف شش ماه از تاریخ صدور چک، آن را به بانک ارائه کرده و گواهی عدم پرداخت را دریافت کند.
- پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک باید حداکثر ظرف شش ماه از تاریخ گواهی عدم پرداخت، نسبت به طرح شکایت کیفری در دادسرا اقدام نماید.
- عدم وجود شروط: در متن چک، هیچ شرط یا قیدی برای وصول وجه آن درج نشده باشد.
- نبودن دلایل خاص: چک بابت تضمین، سفید امضا، مشروط، یا دارای قلم خوردگی نباشد. همچنین، عدم پرداخت وجه چک به دلیل دستور دارنده مبنی بر عدم پرداخت، به شرط رعایت ماده ۱۴ قانون صدور چک، جنبه کیفری را زائل می کند.
در صورت از دست دادن هر یک از این مهلت ها، حق شکایت کیفری از دارنده چک سلب شده و تنها می تواند از مسیر حقوقی اقدام کند.
مراحل گام به گام اخذ حکم جلب کیفری
اگر شرایط فوق برقرار باشد، دارنده چک می تواند مراحل زیر را برای اخذ حکم جلب کیفری طی کند:
- برگشت زدن چک و اخذ گواهی عدم پرداخت: اولین قدم مراجعه به بانک محال علیه (بانک صادرکننده چک) و درخواست برگشت زدن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت است. این گواهی باید حاوی مشخصات کامل چک، صادرکننده و علت برگشت باشد.
- مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت شکواییه: دارنده چک با در دست داشتن اصل چک و گواهی عدم پرداخت، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکواییه کیفری بابت صدور چک بلامحل را ثبت می کند. در این مرحله، تمامی مدارک مربوطه به پرونده پیوست می شوند.
- رسیدگی در دادسرا: پرونده به دادسرای صالح (معمولاً محل صدور چک یا محل بانک محال علیه) ارجاع می شود. دادسرا پس از بررسی شکواییه، صادرکننده چک را احضار می کند. در صورت عدم حضور یا عدم اثبات پرداخت وجه، قرار جلب به دادرسی صادر و پرونده به دادگاه کیفری ارجاع داده می شود.
- رسیدگی در دادگاه کیفری و صدور حکم: دادگاه کیفری پس از رسیدگی و در صورت احراز مجرمیت، حکم محکومیت صادرکننده چک را صادر می کند. مجازات ها شامل حبس، محرومیت از دسته چک و جریمه نقدی است. در صورت صدور حکم حبس و عدم پرداخت وجه چک، حکم جلب صادرکننده برای اجرای مجازات حبس صادر خواهد شد.
مجازات های کیفری صادرکننده چک بلامحل
بر اساس قانون صدور چک، مجازات حبس برای صادرکنندگان چک بلامحل، بسته به مبلغ چک، متفاوت است. برای مبالغ کمتر از یک میلیون تومان، تا شش ماه حبس؛ از یک تا پنج میلیون تومان، شش ماه تا یک سال حبس؛ و برای مبالغ بیش از پنج میلیون تومان، یک تا دو سال حبس پیش بینی شده است. علاوه بر حبس، صادرکننده ممکن است به محرومیت از داشتن دسته چک و گشایش حساب جاری نیز محکوم شود.
محدودیت ها و نکات کلیدی
شکایت کیفری فقط علیه صادرکننده چک امکان پذیر است و ظهرنویسان (انتقال دهندگان) یا ضامنین چک، تحت تعقیب کیفری قرار نمی گیرند. همچنین، همانطور که اشاره شد، چک های وعده دار، تضمینی، سفید امضا، یا دارای شرط، فاقد جنبه کیفری هستند.
مسیر دوم: پیگیری حقوقی چک برگشتی و اخذ حکم جلب
مسیر حقوقی، جامع ترین روش برای مطالبه وجه چک برگشتی و خسارات ناشی از آن است. این مسیر برخلاف مسیر کیفری، محدودیت های زمانی برای طرح دعوا ندارد و امکان توقیف اموال صادرکننده را نیز فراهم می کند. حکم جلب در این مسیر، معمولاً پس از صدور حکم به پرداخت وجه و عدم شناسایی اموال کافی، صادر می شود.
تفاوت با مسیر کیفری
عدم محدودیت زمانی: مهمترین تفاوت، عدم وجود مهلت های شش ماهه برای طرح دعوای حقوقی است. دارنده چک می تواند در هر زمان، نسبت به مطالبه وجه چک از طریق مراجع حقوقی اقدام کند.
مطالبه وجه و خسارات: در این مسیر، علاوه بر اصل مبلغ چک، امکان مطالبه خسارات تأخیر تأدیه (جبران کاهش ارزش پول در طول زمان) و سایر خسارات دادرسی نیز وجود دارد.
مراحل گام به گام اخذ حکم جلب حقوقی
پیگیری حقوقی چک برگشتی از دو طریق اصلی امکان پذیر است:
الف) از طریق دادخواست مطالبه وجه:
- برگشت زدن چک و اخذ گواهی عدم پرداخت: مانند مسیر کیفری، ابتدا باید چک برگشت خورده و گواهی عدم پرداخت از بانک دریافت شود.
- ثبت دادخواست مطالبه وجه: دارنده چک باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه وجه چک به همراه خسارات تأخیر تأدیه و دادرسی را ثبت کند.
- رسیدگی در مرجع صالح:
- اگر مبلغ چک زیر ۲۰ میلیون تومان باشد، پرونده به شورای حل اختلاف ارجاع می شود.
- اگر مبلغ چک بالای ۲۰ میلیون تومان باشد، پرونده در دادگاه حقوقی رسیدگی می شود.
- صدور رأی و اجراییه: پس از رسیدگی و در صورت احراز حقانیت خواهان، دادگاه رأی به محکومیت صادرکننده به پرداخت وجه چک و خسارات مربوطه صادر می کند. پس از قطعیت رأی، اجراییه صادر و به محکوم علیه ابلاغ می شود.
- درخواست شناسایی و توقیف اموال: در صورتی که محکوم علیه ظرف مهلت مقرر (معمولاً ۱۰ روز پس از ابلاغ اجراییه) بدهی خود را پرداخت نکند یا مالی معرفی نکند، دارنده چک می تواند درخواست شناسایی و توقیف اموال وی را از اجرای احکام بخواهد. اجرای احکام با استعلام از مراجعی نظیر اداره ثبت اسناد (املاک)، راهنمایی و رانندگی (خودرو)، بانک مرکزی (حساب های بانکی) و بورس (سهام)، تلاش می کند اموال محکوم علیه را شناسایی و توقیف کند.
- درخواست حکم جلب: اگر پس از توقیف اموال، وجه چک به طور کامل وصول نشود یا هیچ مالی برای توقیف شناسایی نگردد، دارنده چک می تواند با استناد به ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، درخواست صدور حکم جلب (جلب بدهکار مالی) را از اجرای احکام بنماید. این حکم جلب، به دلیل عدم توانایی محکوم علیه در پرداخت بدهی و عدم معرفی مال کافی صادر می شود.
ب) از طریق اجراییه مستقیم چک (قانون جدید چک صیادی):
این روش، که یکی از مهمترین نوآوری های قانون جدید چک است، به دارنده چک صیادی که در سامانه ثبت شده، اجازه می دهد بدون نیاز به طرح دادخواست طولانی، مستقیماً از دادگاه تقاضای صدور اجراییه کند.
- شرایط استفاده: چک باید از نوع صیادی بوده، در سامانه صیاد ثبت شده باشد، و در متن آن شرط یا قیدی وجود نداشته باشد (مانند چک تضمین یا وعده دار).
- مراحل اخذ اجراییه مستقیم: دارنده چک با در دست داشتن اصل چک و گواهی عدم پرداخت، به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه مستقیم را ثبت می کند. دادگاه پس از بررسی شرایط، بدون تشکیل جلسه دادرسی، اجراییه را صادر می کند.
- مهلت ۱۰ روزه: اجراییه به صادرکننده چک ابلاغ می شود و وی ده روز مهلت دارد تا بدهی خود را پرداخت کند یا ترتیبی برای پرداخت آن بدهد یا مالی برای توقیف معرفی کند.
- در صورت عدم اقدام: در صورت انقضای مهلت و عدم اقدام صادرکننده، دارنده چک می تواند از اجرای احکام، درخواست توقیف اموال و در صورت عدم شناسایی اموال کافی، درخواست حکم جلب را مطابق با ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی بنماید.
مسیر سوم: پیگیری از طریق اداره ثبت اسناد و املاک
یکی دیگر از روش های وصول چک برگشتی، مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک است. این مسیر، می تواند برای توقیف اموال ثبتی صادرکننده مفید باشد.
شرایط مراجعه به اداره ثبت
این روش زمانی کاربرد دارد که دارنده چک، از وجود اموال ثبتی (مانند ملک) به نام صادرکننده چک اطلاع داشته باشد و یا در پی شناسایی آن باشد. این مسیر بیشتر برای توقیف اموال و فشار غیرمستقیم بر صادرکننده استفاده می شود.
مراحل پیگیری
- برگشت زدن چک و تایید مطابقت امضا: پس از برگشت زدن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک، دارنده چک باید از بانک محال علیه درخواست تأیید مطابقت امضای صادرکننده چک با نمونه امضای موجود در بانک را بنماید.
- درخواست صدور اجراییه ثبتی: دارنده چک با در دست داشتن چک برگشتی، گواهی عدم پرداخت و تأییدیه امضا، به واحد اجرای ثبت اداره ثبت اسناد محل مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه ثبتی می کند. اداره ثبت، اجراییه را صادر و به صادرکننده ابلاغ می کند.
محدودیت اصلی و همپوشانی با سایر مسیرها
محدودیت مهم این مسیر آن است که اداره ثبت، مستقیماً حکم جلب صادر نمی کند. اختیارات اداره ثبت عمدتاً در توقیف اموال خلاصه می شود. بنابراین، اگر هدف اصلی، گرفتن حکم جلب باشد، پس از توقیف اموال توسط اداره ثبت، در صورت عدم پرداخت بدهی از محل اموال توقیف شده، دارنده باید از طریق مسیر حقوقی در دادگستری، برای گرفتن حکم جلب اقدام نماید. این مسیر می تواند به عنوان یک مرحله مکمل برای شناسایی و توقیف اموال قبل از درخواست حکم جلب در دادگستری عمل کند.
جزئیات کلیدی و نکات مهم در فرایند اخذ حکم جلب
علاوه بر مسیرهای اصلی پیگیری، برخی جزئیات و نکات کاربردی وجود دارد که آگاهی از آنها می تواند به دارندگان چک برگشتی در فرایند اخذ حکم جلب کمک شایانی کند و از اتلاف وقت و انرژی جلوگیری نماید.
مدارک لازم و مشترک برای تمامی مسیرها
صرف نظر از اینکه دارنده چک کدام مسیر (کیفری، حقوقی یا ثبتی) را برای پیگیری انتخاب می کند، فراهم آوردن مدارک زیر ضروری است:
- اصل چک برگشتی: این مهمترین مدرک است که نشان دهنده بدهی و تعهد صادرکننده می باشد.
- کپی برابر با اصل چک: برای ارائه به مراجع قضایی و نگهداری سوابق.
- گواهی عدم پرداخت: سندی که از بانک محال علیه دریافت می شود و نشان دهنده برگشت خوردن چک و علت آن است.
- شناسنامه و کارت ملی دارنده چک: برای احراز هویت.
- وکالت نامه (در صورت وجود وکیل): اگر پیگیری از طریق وکیل انجام شود، ارائه وکالت نامه رسمی الزامی است.
- تأییدیه ثبت چک در سامانه صیاد (برای چک های صیادی): این تأییدیه را می توان از طریق درگاه های بانکی یا اپلیکیشن های مربوطه دریافت کرد.
مدت زمان صدور و اعتبار حکم جلب چک برگشتی
یکی از متداول ترین سوالات افراد، این است که «حکم جلب چک برگشتی چقدر طول میکشد؟» پاسخ به این سوال به عوامل مختلفی از جمله نوع مسیر انتخابی (کیفری یا حقوقی)، حجم پرونده های دادگستری، همکاری یا عدم همکاری متهم، و سرعت پیگیری توسط دارنده چک یا وکیل وی بستگی دارد:
- مسیر کیفری: معمولاً سریع تر از مسیر حقوقی به نتیجه می رسد. در صورت رعایت مهلت های شش ماهه و در صورت عدم حضور متهم و احراز مجرمیت، ممکن است ظرف چند ماه حکم جلب صادر شود.
- مسیر حقوقی: این مسیر طولانی تر است، زیرا شامل مراحل دادرسی، صدور رأی قطعی، صدور اجراییه و سپس پیگیری برای توقیف اموال است. حکم جلب در این مسیر، پس از طی این مراحل و در صورت عدم شناسایی اموال کافی، صادر می شود که ممکن است چندین ماه تا یک سال یا بیشتر به طول انجامد.
مدت اعتبار حکم جلب: حکم جلب معمولاً دارای اعتبار سه ماهه است. اگر در این مدت، امکان دستگیری و جلب متهم فراهم نشود، دارنده چک باید نسبت به تمدید حکم جلب از مرجع صادرکننده آن (معمولاً اجرای احکام) اقدام کند. عدم تمدید به موقع، باعث بی اعتباری حکم جلب می شود.
توقیف اموال و ارتباط آن با حکم جلب
توقیف اموال و صدور حکم جلب، دو ابزار موازی اما با اهداف متفاوت در پیگیری چک برگشتی هستند. توقیف اموال با هدف وصول بدهی از محل فروش اموال محکوم علیه انجام می شود، در حالی که حکم جلب برای حضور متهم در مراجع قضایی یا اجرای مجازات حبس است.
آیا توقیف اموال مانع صدور حکم جلب است؟ خیر. حتی اگر اموالی از صادرکننده توقیف شود، در صورتی که مبلغ توقیف شده کفاف بدهی را ندهد یا حکم به حبس متهم (در مسیر کیفری) صادر شده باشد، حکم جلب می تواند صادر شود. البته، در مسیر حقوقی، رابطه اعسار و جلب بسیار مهم است. اگر صادرکننده چک، دادخواست اعسار (عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجا) را تقدیم کرده و اعسار او پذیرفته شود، معمولاً حکم جلب وی تا زمان رسیدگی به اعسار یا رد آن، صادر نمی شود. در صورت پذیرفته شدن اعسار، بدهی به صورت اقساطی پرداخت می شود و دیگر نیازی به جلب نخواهد بود.
هزینه های مربوط به پیگیری و اخذ حکم جلب
پیگیری چک برگشتی، مستلزم پرداخت هزینه هایی است که شامل موارد زیر می شود:
- هزینه دادرسی: در هر دو مسیر حقوقی و کیفری، برای ثبت شکواییه یا دادخواست، هزینه ای تحت عنوان هزینه دادرسی باید پرداخت شود. این مبلغ متناسب با مبلغ چک و نوع دعوا (حقوقی یا کیفری) متفاوت است.
- هزینه تمبر: برای الصاق تمبر به اوراق قضایی.
- هزینه کارشناسی: در برخی موارد ممکن است نیاز به کارشناسی خط یا امضا باشد که هزینه های مربوط به خود را دارد.
- حق الوکاله وکیل: در صورت استفاده از وکیل، حق الوکاله وی که معمولاً به صورت توافقی یا بر اساس تعرفه کانون وکلا تعیین می شود.
توجه شود که در صورت پیروزی در دعوا، اغلب این هزینه ها به عنوان خسارت دادرسی بر عهده محکوم علیه قرار می گیرد و دارنده چک می تواند آن را از وی مطالبه کند.
نقش وکیل در فرایند اخذ حکم جلب
استفاده از وکیل متخصص در دعاوی چک برگشتی، می تواند به طور چشمگیری روند پیگیری را تسریع و تسهیل کند:
- اهمیت مشاوره حقوقی: وکیل می تواند بهترین مسیر پیگیری را با توجه به شرایط خاص پرونده (نوع چک، مبلغ، مهلت ها و …) شناسایی کند.
- تسریع روند: وکیل با آگاهی کامل از قوانین و رویه های قضایی، می تواند مراحل را به درستی و بدون اتلاف وقت طی کند.
- تخصص: وکلای متخصص در دعاوی چک، تجربه و مهارت لازم برای مواجهه با پیچیدگی های این پرونده ها را دارند و می توانند در دفاع از حقوق موکل خود مؤثرتر عمل کنند.
- هزینه اخذ وکیل: حق الوکاله وکیل معمولاً به صورت توافقی بین وکیل و موکل تعیین می شود و به مبلغ چک، پیچیدگی پرونده و زمان صرف شده بستگی دارد.
لغو یا رفع حکم جلب چک برگشتی
برای لغو حکم جلب صادر شده برای چک برگشتی، راه های مختلفی وجود دارد که عمدتاً به پرداخت بدهی یا توافق با دارنده چک منجر می شود:
- پرداخت بدهی: اصلی ترین راه برای لغو حکم جلب، پرداخت کامل مبلغ چک و خسارات مربوطه به دارنده آن است. پس از پرداخت، دارنده چک باید رضایت خود را در مرجع قضایی اعلام کند و درخواست رفع جلب را بنماید.
- توافق با شاکی: صادرکننده چک می تواند با دارنده چک به توافق برسد (مثلاً پرداخت اقساطی) و با جلب رضایت وی، درخواست لغو حکم جلب را بنماید.
- ارائه سند تضمینی: در برخی موارد، با موافقت دادگاه و شاکی، ممکن است امکان ارائه سند تضمینی (مانند وثیقه ملکی یا بانکی) برای رفع موقت حکم جلب وجود داشته باشد.
- اثبات اعسار: همانطور که پیشتر اشاره شد، در صورت اثبات اعسار و پذیرفته شدن آن توسط دادگاه، حکم جلب لغو و بدهی به صورت اقساطی تسویه می شود.
ممنوع الخروجی و جلب سیار
ممنوع الخروجی: در پرونده های مالی مانند چک برگشتی، دارنده چک می تواند علاوه بر پیگیری برای حکم جلب، درخواست ممنوع الخروجی صادرکننده را نیز مطرح کند. این اقدام مانع از خروج بدهکار از کشور می شود و می تواند فشار مضاعفی برای پرداخت بدهی وارد آورد. ممنوع الخروجی و حکم جلب می توانند به صورت همزمان صادر و اجرا شوند.
جلب سیار: اگر صادرکننده چک، محل سکونت مشخصی نداشته باشد یا پس از صدور حکم جلب عادی، امکان دستگیری وی فراهم نشود، دارنده چک می تواند از دادگاه درخواست «حکم جلب سیار» کند. این حکم به تمامی مأموران نیروی انتظامی در سراسر کشور اجازه می دهد تا در صورت مشاهده متهم، او را دستگیر کرده و به مرجع قضایی معرفی کنند. این ابزار در مواردی که متهم متواری شده یا در شهر دیگری اقامت دارد، بسیار کارآمد است.
هشدارهای مهم و نکات حیاتی
- تغییرات قانون جدید چک (صیادی): همواره از آخرین تغییرات و به روزرسانی های قانون صدور چک، به ویژه در مورد چک های صیادی، آگاه باشید. ثبت چک در سامانه صیاد، شرط اصلی برای استفاده از مزایای قانون جدید و سهولت در پیگیری است.
- لزوم آگاهی از نوع چک: قبل از هرگونه اقدام، نوع چک (تاریخ دار، تضمینی، وعده دار و …) را به دقت بررسی کنید تا بهترین مسیر قانونی را انتخاب نمایید و از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری شود.
- عدم تسلیم به وعده های بی اساس: در صورت برگشت خوردن چک، از پذیرش وعده های مکرر صادرکننده مبنی بر پرداخت وجه در آینده، بدون تضمین و توافق حقوقی مستند، خودداری کنید. به محض انقضای مهلت های قانونی، اقدام به برگشت زدن و پیگیری قضایی نمایید.
- عواقب عدم پیگیری در مهلت های قانونی: عدم پیگیری به موقع، به ویژه در مسیر کیفری، می تواند منجر به از دست رفتن حق دارنده چک برای استفاده از برخی ابزارهای قانونی شود.
سوالات متداول
سوالات متداول
آیا برای چک قدیمی هم می توان حکم جلب گرفت؟
بله، برای چک های قدیمی (غیرصیادی) نیز می توان در صورت رعایت شرایط قانونی، هم از طریق مسیر کیفری (با رعایت مهلت های ۶ ماهه) و هم از طریق مسیر حقوقی، برای گرفتن حکم جلب صادرکننده چک اقدام کرد. تفاوت اصلی در این است که چک های قدیمی قابلیت اجراییه مستقیم (بدون دادرسی) را مانند چک های صیادی ثبت شده، ندارند.
حکم جلب بعد از توقیف اموال صادر می شود؟
در مسیر حقوقی، بله. پس از صدور حکم به پرداخت وجه و ابلاغ اجراییه، ابتدا تلاش برای شناسایی و توقیف اموال صادرکننده انجام می شود. اگر اموال کافی برای پرداخت بدهی شناسایی نشود، یا صادرکننده مالی معرفی نکند، دارنده چک می تواند با استناد به ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، درخواست صدور حکم جلب را مطرح کند.
اگر صادرکننده اعسار بزند، باز هم جلب می شود؟
اگر صادرکننده چک، دادخواست اعسار (عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای بدهی) را در مهلت قانونی (معمولاً ۳۰ روز پس از ابلاغ اجراییه) مطرح کند، تا زمان رسیدگی به دادخواست اعسار و صدور حکم قطعی، حکم جلب وی صادر نمی شود. در صورت پذیرفته شدن اعسار، بدهی به صورت اقساطی پرداخت خواهد شد و نیازی به جلب نیست. اما اگر دادخواست اعسار رد شود، امکان صدور حکم جلب وجود دارد.
مهلت اعتبار حکم جلب چقدر است؟
حکم جلب معمولاً دارای مهلت اعتبار سه ماهه است. اگر در این مدت، امکان دستگیری و جلب متهم فراهم نشود، دارنده چک باید قبل از انقضای این مدت، از مرجع قضایی صادرکننده حکم، درخواست تمدید آن را بنماید. عدم تمدید به موقع، باعث بی اعتباری حکم جلب می شود.
آیا چک ضمانت قابلیت گرفتن حکم جلب دارد؟
خیر، در اکثر موارد چک های ضمانت فاقد جنبه کیفری هستند و امکان گرفتن حکم جلب کیفری برای آن ها وجود ندارد. این چک ها، معمولاً به دلیل وعده دار بودن یا شرطی بودن (به دلیل درج قید ضمانت در متن یا قرارداد مستقل) از شمول چک های کیفری خارج می شوند. پیگیری این نوع چک ها صرفاً از مسیر حقوقی امکان پذیر است که در آن، پس از اثبات عدم انجام تعهد و محکومیت صادرکننده به پرداخت وجه و عدم شناسایی اموال، ممکن است حکم جلب حقوقی (جلب بدهکار مالی) صادر شود. اما خود ماهیت چک ضمانت به تنهایی موجب جلب کیفری نخواهد شد.
فرق اجراییه مستقیم و دادخواست مطالبه وجه چیست؟
اجراییه مستقیم: این روش تنها برای چک های صیادی ثبت شده و فاقد شرط و قید کاربرد دارد. دارنده چک مستقیماً از دادگاه تقاضای صدور اجراییه می کند و نیاز به تشکیل جلسه دادرسی و صدور حکم قضایی طولانی نیست. فرآیند بسیار سریع تر است و ظرف ۱۰ روز پس از ابلاغ اجراییه، صادرکننده موظف به پرداخت یا معرفی مال است.
دادخواست مطالبه وجه: این روش برای تمامی انواع چک (قدیمی و صیادی) و در تمامی شرایط (حتی چک های وعده دار یا دارای شرط) قابل استفاده است. در این روش، دارنده چک باید دادخواست حقوقی تقدیم کند و دادگاه پس از تشکیل جلسات دادرسی و بررسی مدارک و دفاعیات طرفین، رأی به محکومیت صادرکننده می دهد. این فرآیند طولانی تر است و پس از قطعیت رأی، اجراییه صادر می شود.
نتیجه گیری
پیگیری مطالبات ناشی از چک برگشتی و دستیابی به حکم جلب برای صادرکننده، فرآیندی پیچیده اما در دسترس است که بسته به نوع چک و شرایط پرونده، از مسیرهای کیفری، حقوقی یا ثبتی قابل پیگیری است. انتخاب صحیح مسیر و آگاهی از مهلت های قانونی، مدارک مورد نیاز و جزئیات اجرایی، نقشی حیاتی در موفقیت این پیگیری ها دارد. در حالی که مسیر کیفری می تواند مجازات حبس را به دنبال داشته باشد و مسیر حقوقی به مطالبه وجه و خسارات می پردازد، قانون جدید چک صیادی با اجراییه مستقیم، سهولت و سرعت بیشتری را به ارمغان آورده است. همواره توصیه می شود برای جلوگیری از اتلاف وقت و حصول بهترین نتیجه، پیش از هر اقدامی با یک متخصص حقوقی مشورت شود تا با راهنمایی های دقیق و تخصصی، حقوق و مطالبات دارنده چک به طور کامل و به موقع استیفا گردد.