تعریف HSE و اهمیت ایمنی در محیط کار
کلمه HSE مخفف شده عبارت Health, Safety and Environment است که معنی آن سلامت، ایمنی و محیط زیست است. سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف در جهت حفاظت از محیط زیست و به‌کارگیری اصول و قوانین ایمنی در هنگام کار، اصول و سیستم‌های مدیریتی مشخصی در زمینه فعالیت خود تعیین نموده‌اند که این سیستم مدیریت را HSE می‌نامند. عدم توجه به این سیستم مدیریتی، هزینه سنگینی را به شرکت‌ها تحمیل نموده و لذا پیشگیری از حوادث با خرید عینک کار، کاری منطقی خواهد بود. مهم‌ترین و اصلی‌ترین کاربرد hse، تأمین امنیت تجهیزات، تأسیسات و کارکنان شرکت می‌باشد.
اهمیت توجه به موضوع HSE و ایمنی در کارگاه ساختمانی
با بررسی‌های صورت گرفته در گفتگو با مدیران و پیمانکاران مشخص می‌شود که آنها چندان رقبتی به موضوعات ایمنی، بهداشت و محیط زیست در کار خود نشان نمی‌دهند. همچنین دستگاه‌های اجرایی نیز در این راستا نظارت کاملی ندارند؛ چنانچه در ارزیابی فنی بسیاری از پیمانکاران موارد HSE اصلاً لحاظ نشده است.
پایین بودن سطح فرهنگی کارگران به‌خصوص در کارگاه‌های ساختمانی سبب می‌شود تا موارد ناهنجاری فرهنگی نظیر استعمال مواد مخدر و سایر موارد ممنوعه در محیط کار در سطح نسبتاً بالایی رواج داشته باشد. نتیجه این موارد ،کاهش سطح هوشیاری و به دنبال آن بروز حوادث کاری است. در کارخانه‌ها و سایر صنایع از طرفی به دلیل آموزش‌های لازم و از سوی دیگر با توجه به ابزارهای کنترلی مناسب که در اختیار مدیریت قرار دارد، احتمال وقوع چنین شرایطی بسیار کمتر از کارگاه‌های عمرانی می‌باشد.
عینک صنعتی : نوع و وضعیت خاص کارگاه‌های عمرانی در مقایسه با سایر فرایندهای صنعتی، خود عامل بروز بسیاری از مخاطرات و مسائل ایمنی است. در کارخانه‌ها، کارها به‌صورت دائمی و تکراری در خطوط تولید انجام می‌شود. این وضعیت تکراری به مدیریت فرصت می‌دهد تا در بهبود وضعیت ارتقای ایمنی تلاش کند؛ درحالی‌که فعالیت‌های انجام‌شده در کارهای عمرانی به‌صورت تکراری نبوده که این موضوع در ساختار کلی تجهیز کارگاه‌ها (وسایل و نیروی انسانی موجود ) نیز به خوبی دیده می‌شود که به دلیل موقتی بودن در پایان پروژه بسیاری از نکات و موارد نادیده گرفته می‌شود.
مسئولیت تأمین ایمنی، بهداشت کار و حفاظت از محیط زیست
عینک دندانپزشکی uvex: در این بخش قصد داریم تا وظایف هریک از عوامل اجرایی در کارگاه‌های ساختمانی را مطابق مقررات ملی ساختمان، قانون کار و آیین‌نامه حفاظتی کارگاه‌های ساختمانی بررسی کنیم. موضوع مبحث 12 مقررات ملی ساختمان، تأمین ایمنی، بهداشت کار و حفاظت محیط‌زیست است و در این زمینه برای عوامل کارگاهی وظایفی را تعیین کرده است. درواقع مبحث 12 مقررات ملی ساختمان، هم قانون کار و هم قوانین زیست محیطی را در بردارد. مسئولیت تأمین ایمنی و بهداشت کار و حفاظت از محیط‌زیست ساختمان براساس مفاد قوانین و مقررات کشور بر عهده کارفرماست. البته سایر عوامل کارگاهی مطابق قراردادها و وظایفشان مطابق قوانین، مسئولیت دارند که در ادامه به هریک خواهیم پرداخت.
1. کارفرما
کارفرما شخصی حقیقی یا حقوقی است که یک یا چند نفر کارگر را در کارگاه ساختمانی به هزینه خود و با پرداخت مزد به کار می‌گمارد، اعم از اینکه پیمانکار جزء، سازنده یا صاحب کار باشند.
صاحب کار شخصی حقیقی یا حقوقی است که مالک یا قائم مقام قانونی مالک کارگاه ساختمانی بوده و انجام یک یا چند نوع از عملیات ساختمانی را به یک یا چند پیمانکار محول می‌نماید و یا خود رأساً یک یا تعدادی کارگر را در کارگاه ساختمانی متعلق به خود بر طبق مقررات قانون کار به کار می‌گمارد که در این حالت کارفرما محسوب می‌شود.
❓اگر صاحب کار اجرای کلیه عملیات ساختمانی از ابتدا تا پایان کار را کلاً به یک پیمانکار محول نماید، چه کسی مسئول اجرای مقررات حفاظتی و ایمنی در کارگاه ساختمانی است؟
جواب: پیمانکار
❓اگر صاحب کار اجرای قسمت‌های مختلف عملیات ساختمانی خود را به پیمانکاران مختلف محول نماید، چه کسی(کسانی) مسئول اجرای مقررات حفاظتی و ایمنی در کارگاه ساختمانی است؟
جواب: هر پیمانکار در محدوده پیمان خود، مسئول اجرای مقررات است و پیمانکارانی که بطور همزمان در یک کارگاه ساختمانی مشغول فعالیت هستند، باید در اجرای مقررات مذکور با یکدیگر همکاری داشته باشند و صاحب کار مسئول ایجاد هماهنگی بین آنها خواهد بود.
❓اگر پیمانکاران اصلی اجرای قسمت‌های مختلف عملیات ساختمانی را به پیمانکار یا پیمانکاران دیگر محول نماید، چه کسی(کسانی) مسئول اجرای مقررات حفاظتی و ایمنی در کارگاه ساختمانی است؟
جواب: هر پیمانکار جزء در محدوده پیمان خود مسئول اجرای مقررات است و پیمانکار اصلی مسئول نظارت و ایجاد هماهنگی بین آنها خواهد بود.
✔️ مطابق قانون کار:
- اشخاص حقیقی و حقوقی که بخواهند کارگاه جدیدی احداث نمایند و یا کارگاه‌های موجود را توسعه دهند، مکلفند در ابتدا برنامه کار و نقشه‌های ساختمانی و طرح‌های مورد نظر را از لحاظ پیش‌بینی در امر حفاظت و بهداشت کار برای اظهار نظر و تأیید به وزارت کار و امور اجتماعی ارسال کنند. وزارت کار و امور اجتماعی موظف است نظرات خود را ظرف مدت یک ماه اعلام نماید. بهره‌برداری از کارگاه‌های مزبور منوط به رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی خواهد بود.
- کارفرمایان و مسئولان کارگاه مکلفند برای تأمین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار، اولاً وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار دهند، ثانیاً چگونگی کاربرد وسایل را به آنان بیاموزند، ثالثاً درخصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند.
- کلیه کارگاه‌هایی که شاغلین در آنها به اقتضای نوع کار در معرض بروز بیماری‌های ناشی از کار قرار دارند، باید برای همه افراد مذکور پرونده پزشکی تشکیل دهند و حداقل سالی یکبار توسط مراکز بهداشتی درمانی از آنها معاینه و آزمایش‌های لازم به عمل آورند و نتیجه را در پرونده مربوطه ضبط نمایند.
✔️ مطابق آیین‌نامه حفاظتی کارگاه‌های ساختمانی:
- قبل از شروع عملیات ساختمانی باید پروانه‌ها و مجوزهای لازم توسط مالکان و صاحبان کار از مراجع ذی‌ربط قانونی اخذ شود.
- قبل از شروع عملیات ساختمانی مربوط به تأسیس کارگاه‌های جدید و یا توسعه کارگاه‌های موجود، نقشه‌های ساختمانی و طرح‌های مورد نظر از لحاظ پیش‌بینی در امر حفاظت فنی و بهداشت کار برای اظهار نظر و تأیید به واحد کار و امور اجتماعی محل ارائه گردد.
- درصورت اعلام خطر مهندس ناظر در ارتباط با نحوه اجرای عملیات ساختمان، کارفرما موظف است فوراً کار را در تمام یا قسمتی از کارگاه که مورد ایراد و اعلام خطر واقع شده متوقف کرده و کارگران را از محل خطر دور و اقدامات مقتضی در مورد رفع خطر به عمل آورد.
- کارفرما باید وقوع هرگونه حادثه ناشی از کار منجر به فوت و یا نقص عضو را کتباً در اسرع وقت و قبل از آن که علائم و آثار حادثه از بین رفته باشد، به واحد کار و امور اجتماعی محل اطلاع دهد.
- کارفرما باید وقوع هرگونه حادثه ناشی از کار را ظرف مدت 3 روز اداری به شعبه سازمان تأمین اجتماعی محل اطلاع دهد و نسبت به تکمیل و ارائه فرم ویژه گزارش حادثه اقدام نماید.
✔️ مطابق مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان:
- کارفرما نباید به هیچ کارگری اجازه دهد که خارج از ساعات عادی کار، به تنهایی مشغول به کار باشد و درصورت انجام کار در ساعت غیر عادی، باید روشنایی کافی، امکان برقراری ارتباط و نیز تمام خدمات مورد نیاز کارگران فراهم شود.
- درصورتی‌که میزان آلاینده‌ها در محل کار و یا اطراف از مواجهه مجاز بیشتر باشد، کارفرما مکلف به پیش‌بینی تمهیدات لازم برای کاهش میزان آلاینده‌ها است.
توجه: برخی از موارد که در قانون کار یا آیین‌نامه حفاظتی کارگاه‌های ساختمانی بیان شده است، در مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان نیز وجود دارد.
2. مجری (سازنده)
سازنده یا مجری شخصی است حقیقی یا حقوقی که در زمینه اجرای ساختمان دارای پروانه اشتغال به کار وزارت راه و شهرسازی است و با عقد قراردادهای همسان که با صاحب کار منعقد می‌نماید، اجرای عملیات ساختمانی را براساس نقشه‌های مصوب، مقررات ملی ساختمان و سایر مدارک منضم به قراردادها برعهده دارد. سازنده ساختمان نماینده صاحب کار در اجرای عملیات ساختمان بوده و پاسخگوی کلیه مراحل اجرای کار به ناظر و دیگر مراجع نظارت و کنترل ساختمان می‌باشد.
3.ناظر
مهندس ناظر شخصی حقیقی یا حقوقی است دارای پروانه اشتغال به کار در یکی از رشته‌های موضوع قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان است که بر اجرای صحیح عملیات ساختمانی در حیطه صلاحیت مندرج در پروانه اشتغال خود نظارت می‌کند.
✔️ مطابق آیین‌نامه حفاظتی ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی:
هرگاه مهندسان ناظر در ارتباط با نحوه اجرای عملیات ساختمانی ایراداتی مشاهده نمایند که احتمال خطر وقوع حادثه را رد بر داشته باشد، باید فوراً مراتب را همراه با راهنمایی‌ها و دستورالعمل‌های لازم، کتباً به کارفرما یا کارفرمایان مربوطه اطلاع داده و رونوشت آن‌را به واحد کار و امور اجتماعی محل و مرجع صدور پروانه ساختمان تسلیم نمایند. کافرما موظف است فوراً کار را در تمام یا قسمتی از کارگاه که مورد ایراد و اعلام خطر واقع شده متوقف و کارگران را از محل خطر دور و اقدامات مقتضی در مورد رفع خطر به عمل آورد.
✔️ مطابق مبحث دوم مقررات ملی ساختمان:
ناظر ساختمان موظف است چنانچه در حین اجرای ساختمان با تخلفی برخورد نماید مراتب را به سازمان استان و مرجع صدور پروانه ساختمان اعلام نماید.
✔️ مطابق مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان:
مهندس ناظر موظف به نظارت بر اجرای مقررات ایمنی و حفاظت کار در عملیات ساختمانی می‌باشد. هرگاه مهندس ناظر در ارتباط با عملیات ساختمانی، مواردی را خلاف مقررات مشاهده نماید، باید ضمن تذکر کتبی به سازنده، مراتب را به مرجع رسمی ساختمان اعلام نماید.
وسایل و تجهیزات حفاظت فردی در کارگاه های ساختمانی
وسایل و تجهیزات حفاظت فردی وسایلی هستند که برای حذف تماس مستقیم اجزاء بدن با عوامل زیان‌آور و یا مخاطره‌آمیز در محل کار مورد استفاده قرار می‌گیرند. کارگران، افراد خویش کارفرما و سایر کسانی‌که در کارگاه ساختمانی دائماً حضور دارند و یا به‌دلیل خاصی وارد کارگاه می‌شوند، باید متناسب با نوع عوامل زیان‌آور محل کار، از وسایل و تجهیزات حفاظت فردی مناسب استفاده کنند. تهیه این وسایل برعهده کارفرما بوده و باید بر کاربرد آنها در کارگاه نظارت کند.
مشخصات و الزامات استفاده از وسایل و تجهیزات حفاظت فردی
در این قسمت مشخصات و الزامات وسایل و تجهیزات حفاظت فردی برای حفظ ایمنی در کارگاه های ساختمانی را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
کلاه ایمنی
از مهم‌ترین لوازم ایمنی انفرادی است که عدم استفاده از آن می‌تواند خطرات جانی جبران‌ناپذیری را به وجود آورد. در مواقعی که احتمال افتادن اشیا از بالا و برخورد آنها با سر وجود داشته باشد و یا اینکه احتمال برخورد سر با موانعی در محیط کار باشد استفاده از کلاه ایمنی و حفاظت از سر الزامی است. بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان جهانی کار، جراحات ناحیه سر حدود 10 درصد حوادث صنعتی را به خود اختصاص می‌دهند. کلاه ایمنی باید بدنه مقاوم و محکمی داشته باشد تا در برابر برخورد اجسام خارجی مقاومت لازم را از خود نشان بدهد
درصورتی‌که هیچ یک از موارد آسیب به سر با سقوط اجسام و برخورد با موانع برای افراد در کارگاه وجود نداشته باشد، الزامی به استفاده از کلاه ایمنی نیست. اجبار بی‌مورد در استفاده از وسایل حفاطت فردی موجب کاهش توجه و اثرگذاری دستورات می‌شود و همچنین خستگی و تنش در کارگران را سبب می‌شود. برای مثال، در مواردی که کارگران در حال آرماتوربندی فونداسیون و طبقات هستند و تاورکرین بالای سر آنها نیست، نیازی به استفاده از کلاه ایمنی نیست. همچنین در مواردی که کارگران در زیر سقف در حال کار هستند و احتمال سقوط یا برخورد با مانع محتمل نیست، الزامی به استفاده از کلاه ایمنی نیست.
نکته: استاندارد خاصی برای رنگ کلاه‌های ایمنی در کارگاه‌ها وجود ندارد. اما رنگ کلاه‌ها در آنچیزی که مرسوم است، مطابق شکل زیر می‌باشد.
رنگ کلاه‌های ایمنی در کارگاه و معنی هرکدام
توجه: در برخی کارگاه‌های ساختمانی مشاهده شده است که از کلاه‌های ایمنی موسوم به «کلاه لبه‌دار ضربه‌گیر» یا Bump Cap استفاده می‌شود. این کلاه‌های ایمنی استاندارد کارهای ساختمانی را ندارد و نباید از آنها استفاده شود.
کلاه ایمنی نامناسب برای کارهای ساختمانی
به الزامات زیر درمورد استفاده از کلاه‌های ایمنی توجه شود:
- وزن کلاه ایمنی به همراه کلاف آن حداکثر 400 گرم باشد و درصورت اضافه شدن وسایل جانبی مانند لامپ، سپر محافظ صورت و … از 430 گرم بیشتر نشود.
- درصورت مشاهده فرسودگی در تجهیزات داخلی کلاه، تعویض شود.
- وسایل ایمنی که روی قسمت اصلی کلاه نصب می‌شوند باید در محل مناسب با وزن مناسب نصب شوند.
- افرادی که با برق سروکار دارند، از کلاه‌های ایمنی عایق برق استفاده کنند.
ماسک تنفسی حفاظتی
در مواردی که جلوگیری از انتشار گرد و غبار، گازها و بخارهای شیمیایی زیان آور و یا تهویه محیط آلوده به مواد مزبور، از لحاظ فنی ممکن نباشد، باید ماسک تنفسی حفاظتی استاندارد، مناسب با نوع کار، شرایط محیط و خطرهای مربوط، تهیه و در اختیار کارگران قرار داده می‌شود. قسمتی از ماسک محافظ تنفسی، فیلتر است که قابل تعویض بوده و از آن برای پالایش هوا استفاده می‌شود. به الزامات زیر درمورد استفاده از ماسک تنفسی حفاظتی توجه شود:
- ماسک باید طوری روی صورت قرار گیرد که منفذی برای عبور ذرات گرد و غبار یا نفوذ گازها وجود نداشته باشد.
- نوع فیلتر بکار رفته برای ماسک باید متناسب با محیط کار باشد.
- ماسک تنفسی که مورد استفاده قرار گرفته است، قبل از اینکه در اختیار فرد دیگری قرار داده شود، باید با آب نیم گرم و صابون شسته و کاملاً ضدعفونی گردد
- ماسک‌های تنفسی را در مواقعی که مورد استفاده نمی‌باشند، باید در محفظه‌های در بسته نگهداری نمود.
- حداکثر وزن ماسک همراه فیلتر به 500 گرم محدود شود.
- شستشو و ضدعفونی کردن ماسک‌ها مطابق با توصیه‌های شرکت سازنده و رعایت اصول ایمنی انجام شود.
- ماسک‌ها و فیلتر آنها باید دارای تاریخ تولید و انقضا باشند.
کفش و پوتین ایمنی، گتر خفاظتی، چکمه و نیم‌چکمه لاستیکی
کفش و پوتین ایمنی، کفشی است که برای استفاده درمحیط‌های کاری پا را درمقابل صدمه و آسیب محافظت می‌کند. گتر حفاظتی نوعی وسیله حفاظت فردی است که حد فاصل بین لبه شلوار تا روی کفش را می‌پوشاند. چکمه و نیم‌چکمه لاستیکی وسیله حفاظت فردی است که برای حفاظت پای کارگران در مقابل بتن به هنگام بتن‌ریزی، رطوبت، آب، گل و … مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وسایل حفاظتی مخصوص پا
برای کلیه کارگرانی که هنگام کار، پاهایشان در معرض خطر برخورد با اجسام داغ و برنده و یا سقوط اجسام قرار دارند، باید کفش و پوتین ایمنی استاندارد، متناسب با نوع کار و خطرهای مربوط تهیه و در اختیار آنها قرار گیرد. همچنین برای کارگرانی که در معرض خطر برق گرفتگی قرار دارند، باید کفش ایمنی مخصوص عایق الکتریسیته پیش‌بینی شود.
به منظور حفاظت قسمت‌های پایینی ساق پای کارگرانی که در معرض پاشش فلزات مذاب یا جرقه‌های جوشکاری یا برشکاری قرار دارند، باید گتر حافظتی مناسب تهیه و در اختیار آنها قرار گیرد. در عملیات بتن‌ریزی و در مواردی که کار ساختمانی الزاماً در آب انجام می‌شود، به منظور حفاظت پای کارگران در مقابل بتن، رطوبت، آب، گل و از این قبیل، باید به تناسب نوع کار، چکمه یا نیم‌چکمه لاستیکی استاندارد تهیه و در اختیار آنان قرار گیرد. به الزامات زیر درمورد استفاده از کفش ایمنی، گتر حفاظتی و چکمه یا نیم‌چکمه لاستیکی توجه شود:
- در مواردی که احتمال سقوط اجسام سنگین بر روی انگشتان پا وجود دارد، از کفش‌های ایمنی با سرپنجه فولادی استفاده می‌شود. در مورادی که احتمال نفوذ اجسام تیز و برنده به کف پا وجود دراد، باید از کفش‌های ایمنی که زیره آن ورقه فلزی مقاوم است، استفاده شود.
- در مواردی که پاها در تماس مداوم با آب یا مواد شیمیایی است، باید از چکمه‌های لاستیکی استفاده شود. اگر در همین حالت، خطر سقوط ناگهانی اجسام سنگین روی انگشتان پا یا برخورد جلوی کفش با قسعات تیز و برنده نیز وجود داشته باشد، باید از چکمه‌های ایمنی مجهز به گنجه فولادی استفاده شود.
- کفش ایمنی باید به راحتی قابل پوشیدن و درآوردن باشد و مشکل باز یا بسته شدن بند آن وجود نداشته باشد.
- زیره کفش ایمنی باید دارای آج باشد تا مانع سُر خوردن به ویژه روی نردبان شود.
- کفش مورد استفاده برقکاران باید دارای زیره عایق نسبت به ولتاژ کار باشد و نوک کفش از نوع پلاستیک فشرده و فاقد اجزای فلزی باشد.
دستکش حفاظتی
وسیله حفاظت فردی است که در انواع مختلف متناسب با نوع کار مورد استفاده قرار می‌گیرد. اینکه دستکش فقط تا مچ دست باشد یا بالای بازو، به عوامل زیان‌آور محیط و نحوه کار بستگی دارد. برای حفـاظت دست کارگرانی که با اشیاء داغ، تیز، برنده و خشن و یا مواد خورنده و تحریک کننده پوست سر و کار دارند، باید دستکش‌های حفاظتی استاندارد و ساقه‌دار، متناسب با نوع کار و خطرهای مربوط تهیه و در اختیار آنان قرارداده شود. کارگرانی که با دستگاه مته برقی و یا سایر وسایلی که قطعات گردنده آنها احتمال درگیری با دستکش آنان را دارد کار می‌کنند، نباید از هیچ نوع دستکشی استفاده نمایند.