روغن گیربکس (واسکازین) چیست؟
یکی از روغنهای مورد استفاده در خودرو، روغن دنده یا واسکازین است. واسکازین کلمه روسی روغن دنده (Gear oil) می‌باشد. واسکازین پمپ یا روغن جعبه‌دنده روانسازی است که برای روانکاری قطعات متحرک موجود در جعبه‌دنده (گیربکس)، دیفرانسیل و جعبه فرمان خودرو استفاده میشود.
روغن دنده نیز مانند روغن موتور مطابق با سطح کیفیت (API) و ویسکوزیته (گرانروی SAE) طبقه بندی میشود. این روغن روان ساز دارای گرانروی بسیار کم (حتی در دماهای پایین) می‌باشد و با فلزات موجود در جعبه دنده (فولاد و آلیاژ‌های مس) به اندازه کافی سازگاری دارد. وظیفه اصلی واسکازین یا روغن جعبه دنده روانکاری چرخ دنده‌های جعبه دنده‌های دستی و اتومات است.
جهت مشاهده قیمت واسکازین پمپ سطلی اکسان 10کیلویی ترکیه کلیک کنید.
انواع روغن گیربکس خودرو
روغنهای گیربکس خودرو در دو نوع تولید میشوند:
روغن هیدرولیک MTF: این نوع روغن هیدرولیک برای استفاده در سیستم گیربکس دستی ساخته شده است که به آن Manual Transmission Fluid گفته میشود.
روغن هیدرولیک ATF: این نوع روغن برای استفاده در سیستم گیربکس اتوماتیک ساخته شده است و به آن Automatic Transmission Fluid گفته میشود.
معمولا روغن های گیربکس اتوماتیک از گرانروی کمتری برخوردار بوده و رقیق تر می باشند که این به خاطر تفاوت قرارگیری چرخ دنده ها و نحوه جایگیری آن ها در جعبه دنده اتوماتیک می باشد.
اما روغن واسکازین دستی، معمولا غلیظ تر بوده و حاوی ترکیبات متفاوتی می باشد که برای دنده های دستی مناسب تر است. بنابراین هیچگاه نباید روغن گیربکس دستی را به جای اتوماتیک به کار برد و یا برعکس.
تفاوت روغن دنده دستی با روغن گیربکس اتوماتیک
شاید ساده ترین پاسخ به این سوال این باشد که روغن دنده (واسکازین) مخصوص خودروهایی با جعبه دنده دستی(Manual) و روغن گیربکس اتوماتیک (Automatic) مخصوص خودروهایی با جعبه دنده اتوماتیک است. شاید در نگاه اول این موضوع بسیار ساده باشد ولی وجود استثناهایی در بعضی موارد باعث شده این موضوع کمی پیچده باشد. برای اینکه بتوانیم درک درستی از اختلاف این دو روان کننده داشته باشیم بهتر است در ابتدا فرق بین جعبه دنده اتوماتیک و جعبه دنده دستی را مورد بررسی قرار دهیم.
هر دو سیستم (گیربکس دستی و گیربکس اتوماتیک) به نوعی عملکرد یکسانی دارند که به ما اجازه تعویض دنده برای کنترل سرعت، قدرت و جهت حرکت را می‌دهند. اما چیزی که باعث اختلاف این دو سیستم میشود نوع فرآیند انتقال قدرت با توجه به نوع روغن گیربکس موجود در سیستم است.
روغن جعبه دنده دستی یا واسکازین
جعبه دنده دستی شامل دو شافت (میله) به همراه مجموعه‌ای از دندهها است. انتقال قدرت در این سیستم زمانی است که شما موقعیت دسته دنده را عوض می‌کنید و باعث درگیر شدن دندهها و در نتیجه انتقال قدرت می‌شوید. این عمل (درگیر شدن دندهها) باعث ایجاد حرارت، قدرت و همچنین اصطکاک شدید بین قطعات در تماس با یکدیگر میشود.
بنابرین وجود مایعی روان کننده (روغن گیربگس دستی) در این سیستم کاملا ضروری است تا علاوه بر آسان کردن تعویض دنده، موجب کاهش خوردگی و ساییدگی و همچنین حرکت راحت دندهها در تماس با یکدیگر شود. این روغن گیربکس باید دارای خصوصات ویژه‌ای باشد که در زیر به آنها اشاره خواهیم کرد.
مشخصات روغن دنده دستی خودرو
1- ویسکوزیته یا گرانروی واسکازین
شاید مهمترین و اصلی ترین موضوع در مورد روغن دنده میزان گرانروی آن است. میزان غلظت روغن دنده به مراتب بیشتر از روغن موتور است. این غلظت بالا در روغن دنده به خاطر درگیر شدن شدید دنده‌هاست بنابران غلظت این روغن باید به گونه‌ای باشد که کل سیستم را تحت پوشش قرار دهد و هچنین بتواند به خوبی فشار وارد شده به دندهها را خنثی کند.
2- مقاومت در برابر گرمای زیاد
یکی دیگر از خواصی که روغن دنده باید داشته باشد مقاومت در برابر افزایش دما است در واقع روغن دنده باید به گونه‌ای طراحی شود که نقطه جوش آن بسیار بالا باشد زیرا تماس دندهها باهم موجب افزایش دما شده که این امر باعث داغ شدن سطح دنده شده و ممکن است باعث آسیب جدی به دنده شود. روغن دنده یا همان واسکازین در سیستم گیربکس دستی باعث انتقال حرارت از دندهها میشود که این امر حیاتی برای مراقبت از دندها به شمار می‌آید.
3- مقاومت در برابر فشار بالا
همان طور که در بالا اشاره شد روغن دنده باید مقاومت خوبی در برابر فشار بالا داشته باشد. زیرا به دلیل ماهیت عملکرد سیستم گیربکس دستی، دندهها در معرض فشار بالایی قرار می‌گیرند که این فشار بالا به مرور زمان باعث خوردگی و از بین رفتن کامل دندها میشود.
بنابراین با اضافه کردن مکمل (EP (Extreme pressure و مکمل ضد خوردگی (Antiwear additive) به روغن دنده باعث مقاومت و پایداری آن در برابر فشارهای بالا میشوند.
روغن گیربکس اتوماتیک چیست؟
آنچه در سیستم دنده دستی به عنوان روان‌کننده استفاده میشود، روغن دنده یا واسکازین است. روغن گیربکس اتوماتیک با روغنی که در گیربکس‌های دستی استفاده میشود کاملاً متفاوت است. همانطور که گفتیم، روانکاری تنها کاربرد روغن گیربکس اتوماتیک نیست. این روغن باید بتواند قدرت را از پمپ روغن به کلاچ منتقل کند. به همین دلیل لازم است ویژگی‌هایی داشته باشد که در ادامه شرح می‌دهیم.
رنگ این روغن معمولا قرمز یا سبز است و دلیل آن بخاطر تشخیص این روغن از روغن موتور است.
وظایف روغن دنده اتوماتیک
روغنهای ATF عملکردهای متفاوتی به شرح زیر دارند:
- انتقال قدرت موتور از طریق مبدل گشتاور
- کنترل دما از طریق انتقال حرارت
- روانکاری یاتاقان‌ها و دندهها
- روانکاری کلیه سطوح اصطکاک
- کنترل تورم آب‌بندها
- کنترل اصطکاک در صفحه کلاچ‌ها در دمای متغیر
- محافظت از سطوح فلزات در برابر خوردگی
- تمیز نگاه داشتن قطعات داخلی گیربکس
مشخصات روغن گیربکس مناسب
خاصیت گرانروی کمتر
برخلاف روغن دنده (روغن گیربکس دستی)، روغن گیربکس اتوماتیک، روغن هیدرولیک رقیق است. طراحی این روغن به گونه‌ای است که دارای گرانروی پایین تری نسبت به روغن گیربکس دستی است تا بتواند به طور کامل تمام قطعات حساس سیستم را روانکاری کند. به طور معمول شاخص گرانروی این روغن‌ها در حدود 0W-5 یا 5W-10 است. مهمترین ویژیگی روغن مورد استفاده در سیستم‌های گیربکس اتوماتیک خاصیت سیالیت روغن است تا بتواند به خوبی قدرت را منتقل کند.
مقاومت در برابر دماهای بالا
روغن گیربکس اتوماتیک همچنین خاصیت خنک کنندگی فوق العادهای دارد که عملکرد آن بیشتر شبیه مایع خنک کننده در سیستم رادیاتور است. روغن گیربکس با ایجاد شرایطی باعث انتقال گرما از دنده ها میشود و مانع از داغ شدن دندهها در تماس بایکدیگر میشود. البته نقطه جوش در روغن گیربکس اتوماتیک به مراتب پایین تر از روغن گیربکس دستی است که با افزودن مکمل های ویژه‌ای به آن توانسته اند عمر آن را افزایش دهند.
پایداری در برابر خوردگی و ساییدگی
روغن گیربکس اتوماتیک در برابر خوردگی قطعات مقاومت بالایی دارد. گیربکس‌ها از قطعات فولادی، چدنی، آلومینیومی، مسی، برنزی و… ساخته شده‌اند. روغنی که در سیستم گیربکس استفاده میشود، باید در برابر سایش و خوردگی انواع فلز مقاومت داشته باشد. از دیگر ویژگی‌های روغن گیربکس اتوماتیک می‌توان به خاصیت ضدزنگ، خاصیت ضداکسیداسیون و قابلیت کنترل لجن و رسوبات اشاره کرد.
خاصیت آب‌گریزی
روغن گیربکس باید آب‌گریز باشد و قابلیت جدا شدن از آب را داشته باشد تا در صورت نفوذ آب یا رطوبت به مخزن، از تشکیل امولسیون‌های مضر برای سیستم جلوگیری شود.
مقاومت در برابر ایجاد کف و حباب
یکی دیگر از ویژگی‌های روغن گیربکس اتوماتیک، خاصیت جلوگیری از تشکیل کف یا به اصلاح کف کردن روغن است. زیرا وجود کف و تشکیل حباب در روغن گیربکس دستی مانع از انتقال قدرت به سیستم گیربکس شده و در نتیجه بازده آن کاهش می‌یابد. از اینرو روغنهای گیربکس دستی دارای خاصیت ضد کف و تشکیل حباب را دارند.
کاربرد های بهترین روغن واسکازین
- توانایی پراکنده شدن روغن و چسبیدن به سطوح
- ضد خوردگی
- کنترل کردن لجن و رسوبات در سیستم
- بهبود دهنده گرانروی
- اصلاح کننده اصطکاک
- محافظت از زنگ زدگی
- ضد اکسیداسیون
- کم کردن نرخ تغییر ویسکوزیته در گرما و سرما
- کاهش دهنده آلودگی
- جلوگیری از کاهش روغن گیربگس در لوله‌ها و شیار‌ها
بنابراین در انتخاب بهترین روغن گیربکس باید دقت لازم را به خرج دهید و روغنی انتخاب کنید که تمام خواص بالا را داشته باشد، حتما به دفترچه راهنما خودرو خود مراجعه کنید تا از نوع روغن گیربکس مورد استفاده در سیستم گیربکس (دستی و اتوماتیک) اطمینان حاصل کنید.
تفاوت اصلی روغن گیربکس دستی و اتوماتیک
تفاوت اصلی روغن گیربکس دستی و اتوماتیک در گرانروی آن ها می باشد، به طوری که روغن جعبه دنده دستی خیلی سفت تر از نوع اتوماتیک است. اما می توان روغن جعبه اتوماتیک را برای جعبه دنده دستی استفاده نمود اما به هیچ عنوان نمی توانید روغن جعبه دنده دستی را برای اتوماتیک استفاده نمایید زیرا به علت غلظت بالایی که دارد موجب گرفتگی در بین کانال های جعبه دنده اتوماتیک می شود.
انواع روغن گیربکس در خودروهای دنده دستی و دنده اتومات متفاوت است. که در ادامه توضیح می دهیم.
انواع روغن دنده اتوماتیک
برای خودروهای با دنده اتوماتیک، روغن گیربکس آن ها باید بر اساس آنچه که کارخانه در دفترچه راهنمای خودرو عنوان کرده است، تهیه شود. بر این اساس اگر از روغنی متفاوت از آنچه که کارخانه عنوان کرده است، استفاده کنید ممکن است به قطعات داخلی گیربکس صدمات جدی وارد آید.
انواع روغن گیربکس اتوماتیک بر اساس استاندارهای مختلفی ارائه می گردد که خود کارخانه ذکر کرده است. در ادامه تعدادی از مهمترین استانداردهای روغن گیربکس اتوماتیک آورده شده است که با توجه به نوع خودرو و آنچه در دفترچه راهنمای خودرو آمده است، باید یکی از این روغن ها را استفاده نمود.
| جدول روغن گیربکس اتوماتیک انواع خودروها | |
| نوع خودرو | استاندارد روغن گیربگس |
| نیسان ماکسیما | ATF MATIC D |
| پژو 206 و مگان | ATF 4HP20 |
| هیوندای جنسیس | ATF 9638 |
| رنو لیفان نیسان میتسوبیشی | ATF CVT |
| برلیانس رنو تویوتا موسو | ATF DEXRON III |
| هوندا سیویک | ATF DW-1 |
| مزدا 6 | ATF FZ |
| ام جی، تویوتا، سوزوکی | ATF JWS-3309 |
| هیوندای جنسیس | ATF M1375 |
| مزدا | ATF M-III |
| مزدا | ATF M-V |
| کیا سورنتو | ATF RED-1K |
| ام وی ام، برلیانس، جک، کیا، هیوندای، میتسوبیشی | ATF SP III |
| ام وی ام، کیا، هیوندای | ATF SP IV |
| تویوتا فوررانر | ATF T−IV |
| تویوتا و لکسوس | ATF WS |
| ولوو | AW-1 |
| ام جی GS | DEXRON DCT fluid |
| جک S5 اتوماتیک | FFL-2 |
| هوندا | HCF-2 |
| کیا موهاوی | M1375. 4 |
روغن گیربکس سنتتیک یا مینرال؟
روغن گیربکس اتومات در دو نوع سنتتیک و مینرال تولید میشود. تفاوت این دو نوع روغن در فرایند تولید آنها است. روغنهای سنتتیک در برابر دما و فشار بالا مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند و به همین دلیل قیمت آنها بسیار بالاتر است.
توجه داشته باشید که تغییر روغن گیربکس از مینرال به سنتتیک الزاماً بازدهی گیربکس را افزایش نمی‌دهد. بلکه ممکن است باعث خرابی سیستم هم بشود. در مورد خودروهای قدیمی بهتر است از روغنهای مینرال استفاده کنید. اما اگر گیربکس خودروی شما CVT باشد، روغن گیربکس حتما باید سنتتیک باشد.
انواع روغن گیربکس دستی
انواع روغن گیربکس دستی یا همان واسکازین بر اساس مقدار گرانروی و سطح کیفیت دسته بندی می شوند. مقدار گرانروی یا ویسکوزیته بر اساس شاخص SAE و سطح کیفیت بر اساس API درجه بندی می شود. برای انتخاب بهترین روغن واسکازین مناسب خودروی خود، بهتر است قبل از خرید ابتدا به دفترچه راهنمای خودروی خود مراجعه کنید تا مناسبت رین نوع روغن گیربکس را برای خودروی خود بیابید.
به عنوان نمونه، اکثر روغن های گیربکس مناسب خودروهای دستی موجود در ایران، میزان SAE بین 75w-90 را داشته و سطح کیفیت آن ها معمولا GL4 یا GL5 ارزیابی می شود. به این ترتیب می توان بر اساس جدول زیر انواع روغن گیربکس مناسب خودروی خود را بیابید:
| جدول روغن واسکازین انواع خودرو | |
| نوع خودرو | روغن گیربکس |
| کیا سراتو | 75W-80 GL4 |
| دنا، سمند، پژو، رنو ال 90، پراید، زانتیا | 75W-80 GL5 |
| ام جی، ام وی ام، برلیانس، تویوتا، جک، رنو، تیبا، ریو، لیفان، مزدا، ماکسیما، میتسوبیشی | 75W-90 GL5 |
| آریسان، کیزاشی، لیفان | 80W-90 GL5 |
| برلیانس | 85W-90 GL4 |
افزودنی‌های اصلی روغن جعبه دنده
برای بهبود عملکرد روغن جعبه دنده به آن برخی از مواد افزودنی اضافه می کنند که مانع از برخی مشکلات می شود، این افزودنی ها شامل وارد زیر می باشند که هر کدام نیز دارای خاصیتهایی هستند:
افزودنی‌های ضد سایش، ضد ترک و EP:
این افزودنیها همانطور که از اسمشان کاملا مشخص است، مانع از سایش و ترک قطعات در هنگام تماس و برخورد با هم می شوند، در واقع از میزان اصطکاک بین آنها کم می کند.
افزودنی کاهنده نقطه سیلان:
برای اینکه روغن در دماهای پایین از عملکرد بهتری برخوردار باشد، نیاز است که با اضافه کردن این افزودنی به روغن، نقطه انجماد روغن جعبه دنده را کاهش داد.
افزودنی‌های خوردگی و اکسیداسیون:
قطعات حتما باید در مقابل خوردگی شیمیایی و اکسیداسیون مقاومت داشته باشند، به همین دلیل به روغن جعبه دنده افزودنیهایی اضافه می کنند که این ویژگی را داشته باشد، همانطور که خود می دانید اکسیداسیون و واکنش شیمیایی موجود فرسودگی و تخریب فلزات می شود.
راهنمای خرید روغن گیربکس مناسب
روغن گیربکس اتومات نقش حیاتی در عملکرد خودرو دارد و اشتباه در انتخاب روغن ممکن است خسارت زیادی به خودرو وارد کند. هنگام خرید روغن گیربکس دقت کنید که روغن همه ویژگی‌هایی را که گفتیم، داشته باشد تا سیستم گیربکس خودروی شما آسیب نبیند. برای انتخاب روغن گیربکس مناسب، بهترین منبع دفترچه راهنمای خودرو است.
اگر سطح روغن گیربکس پایین آمده، از همان مارک روغن برای پر کردن مخزن استفاده کنید. چون حتی در صورت یکسان بودن گرانروی، مخلوط کردن دو نوع روغن به سیستم گیربکس صدمه می‌زند. اگر می‌خواهید از روغن دیگری استفاده کنید، حتماً مخزن را خالی کنید.
از خریدن روغنهای بی‌نام و نشان و فله‌ای خودداری کنید. این کار ممکن است در کوتاه‌مدت هزینه‌های شما را کاهش دهد، اما در درازمدت به سیستم گیربکس صدمه می‌زند و هزینه‌های زیادی را به شما تحمیل می‌کند.
منبع : صنایع پیشرو