چرا مردها گیوه می پوشند!

گیوه چیست؟

برای زنان و مردان باید چه نکاتی را رعایت کنید؟ گیوه زنان و گیوه مردانه اصل چه کاربردهایی دارد؟ انواع گیوه چه مشخصات و ویژگی‌های دارد؟

کفش از اختراعات مهمی است که بشر انجام داده و درگذشته کشور خودمان نوعی کفش را با دست می‌بافتند که به آن گیوه می‌گویند. یکی از محبوب‌ترین صنایع‌دستی ایران هم گیوه بوده و از تنوع زیادی هم برخوردار است. این کفش به‌خاطر سبکی و راحتی و نرم بودنش برای فصل تابستان بسیار مناسب است چرا که هوا در آن گردش پیدا می‌کند و از عرق کردن پاها جلوگیری کرده و دیگر بوی نامطبوع به خود نخواهد گرفت. ما قبلا در مورد مفصل صحبت کرده اسیم.

متأسفانه با ظهور دنیای مدرن محصولات دست‌ساز جای خود را به لوازم و کالاهای لوکس دادند. همین امر باعث ازبین‌رفتن آداب‌ورسوم سنتی و فراموشی صنایع‌دستی شد. اما در میان این تحولات در برخی مناطق کشورمان هنوز هم به بسیاری از سنت‌ها احترام گذاشته می‌شود و مردم در چنین مناطقی سعی بر حفظ آن کرده‌اند.

دراین‌بین پوشیدن گیوه همچنان به‌صورت دست‌بافت در اختیار علاقه‌مندان به محصول قرار می‌گیرد و طرف‌داران خاص خود را دارد که در ادامه به راهنمای خرید گیوه برای زنان و مردان خواهیم پرداخت. همچنین توضیحاتی در مورد برند گیوه اسرین کالا خواهیم داد.

گیوه یکی از پاپوش‌های بسیار خنک و سبک بوده که برای فصل تابستان مناسب است. این کفش تمام مراحل ساخت آن با دست انجام می‌شود. رویه آن از جنس نخ پنبه و نخ ابریشم و قسمت زیری آن نیز از جنس لته، چرم و لاستیک است. گیوه از جمله صنایع‌دستی کردستان، کرمانشاه، ایلام، زنجان، قزوین و همدان بوده و اصیل‌ترین نوع آن کلاش در مناطق کردنشین کاربردهای زیادی دارد. قدمت کلاش به دوران صفویه برمی‌گردد.

تفاوت گیوه زنانه و مردانه

طراحی گیوه برای زنان و مردان از نظر شکل و اندازه باهم متفاوت است که گیوه زنان این روزها ترند شده و بسیاری در فصل بهار و تابستان از آن استفاده می‌کنند. گیوه‌ها قابل شستشو هستند. به‌خاطر وجود منافذ در بین بافت‌های رویی هوا به‌خوبی در آن جریان پیدا می‌کند و پاها تعریق نخواهد کرد و همین امر باعث جلوگیری از بوی بد پا خواهد شد. قسمت زیری کلاش با توسط دستان قدرتمند مردان ساخته شود و قسمت رویی آن توسط ظرافت زنانه بافته می‌شود.

از قدمت این پاپوش سنتی اطلاعاتی زیادی در دسترس نیست. اما سبک و بادوام بودن برای پیاده‌روی و عبور از مسیرهای دشوار و طولانی نشان از قدمت زیاد گیوه دارد. برای ساخت این کفش داستان‌ها و افسانه‌های زیادی وجود داشته که طبق این افسانه‌ها نام آن از یک شخصیت افسانه‌ای در شاهنامه به اسم “گیو” گرفته شده است.

گیوه که الهام گرفته از گیو پسر گودرز بوده و او این کفش را در سرزمین توران ساخته است. بر اساس این داستان چون گیو در جستجوی سیاوش و مادرش فرنگیس مجبور به طی مسافت‌های طولانی بوده تصمیم به ساخت چنین کفشی گرفت. این گیوه در طول قرن‌ها شکل و استایل خود را تغییر داده است. اگرچه هیچ شواهدی برای اینکه این گیوه از چه مواد و متریالی ساخته شده در دسترس نیست و هنوز هم اثبات نشده تولید گیوه دقیقاً چگونه و از کجا انجام شده است. در بسیاری از مناطق ایران این نوع کفش طرف‌داران زیادی دارد.

در زمان‌های گذشته مردم عادی گیوه را به‌خاطر سبکی و راحتی آن می‌پوشیدند. به همین خاطر بر اساس نوع بافت و مواد استفاده شده در آن به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود که در این بخش به آنها اشاره می‌کنیم. گیوه کلاش یا همان گیوه کردی همان‌طور که از نامش پیداست مربوط به مناطق کردنشین است. در زبان لکی کلاش به معنی کفش بوده و گیوه‌های که در این مناطق ساخته می‌شوند از پشم و پارچه‌های مقاوم و بسیار ضخیم است. این نوع گیوه مردان انعطاف‌پذیری بالایی داشته و برای مناطق کوهستانی این دیار بسیار مناسب خواهد بود.

این کفش به این دلیل نام‌گذاری شده که از یک نوع پارچه قدیمی تولید می‌شود و در زمان‌های قدیم به آن لاته می‌گفتند. امروزه این گیوه را با پارچه‌های قدیمی کرباس می‌سازند. شکل ظاهری این گیوه به کفش‌های امروزی شباهت زیادی داشته و برای ساخت زیره آن هیچ‌وقت از پلاستیک استفاده نمی‌شود و تنها از چرم طبیعی در آن استفاده می‌شود. بیشتر مردم شهرنشین از این نوع کفش می‌پوشند به همین خاطر در فرهنگ عامیانه به آن گیوه شهری می‌گویند.

هریک از مدل‌های بالا را این نوع گیوه شامل خواهد شد. افرادی که به‌خاطر محکومیت در زندان هستند برای اینکه بیکار نباشند کسب‌وکاری را به آنها نشان می‌دهند. با این کار شاید بعد از پایان محکومیت خود بتوانند یک شغل جدید را برای خود ایجاد کنند. گیوه‌های که این زندانیان می‌بافند به گیوه زندان بافت معروف است.

گیوه ملکی یکی از گران‌ترین مدل گیوه بوده که به‌خاطر کیفیت بالای آن است. این مدل با داشتن پنجه تیز دارای رویه بزرگ‌تری بوده و برای قسمت زیری آن از چرم و کتان استفاده می‌کنند. به قسمت پشتی گیوه ملکی یک‌تکه چرم دوخته می‌شود که برای پوشیدن راحت آن به کار می‌رود.

گیوه سنندج

استان کردستان و شهرهای مهم آن مانند سنندج، سروآباد و… مهد درست کردن گیوه هستند و در این بین گیوه سنندج به دلیل تجمیع استادکاران گیوه و فروشندگان مختلف از شهر زیادی برخوردار است. ما در اسرین کالا به صورت جامع یک مطلب در مورد نوشتیم و گیوه مطرح سنندج را هم معرفی کرده ایم.

تفاوتی که گیوه آجیده با گیوه ملکی دارد قسمت رویه آن است. در این نوع کفش قسمت رویه بافت درشت‌تری داشته و قسمت زیره نیز تنها از چرم بوده و با دوخت‌های مستقیم به قسمت رویه متصل شده است.

• گیوه رویه ابریشمی
• گیوه زیر پارچه‌ای
• گیوه تخت آجیده
• گیوه تخت چرمی
• گیوه تخت لاستیکی

برای خرید گیوه برای زنان و مردان اول‌ازهمه باید به مقدار بودجه‌ای که برای آن در نظر گرفته‌اید توجه کنید. پس مهم‌ترین نکته در مورد خرید گیوه مردانه ترب توجه به قیمت آن است. با انجام‌دادن این کار مدل‌هایی که در رنج قیمتی شما قرار ندارند خودبه‌خود حذف می‌شوند و همین خرید را برایتان آسان می‌کند.

نوع گیوه از دیگر نکاتی مهمی خواهد بود که باید هنگام خرید به آن توجه کنید. این کفش‌های سنتی در نقاط مختلف ایران به سبک مدل‌های خاص آن منطقه بافته می‌شود. به همین خاطر انواع مختلفی دارد که در بالا به آنها اشاره کردیم و باتوجه‌به سلیقه خودتان می‌توانید یکی از آنها را انتخاب کنید.

گیوه برای زنان و مردان از دو قسمت مهم رویه و زیر تشکیل شده و جنس آن نقش مهمی در طول عمر کفش دارد. اگر رویه کفش جنس آن از نخ ابریشم باشد باکیفیت‌تر است. جنس زیره گیوه هم چرم و پلاستیک بوده که نمونه چرم طبیعی آن مناسب خرید خواهد بود. یکی دیگر از نکات مهم خرید گیوه توجه به نوع بافت است که دست‌بافت بودن آن بهترین گزینه برای خرید بوده و توسط زنان با میل مخصوص بافته می‌شود.

امروزه این گیوه‌ها با دستگاه بافتنی تولید می‌شوند و باید به نوع گره و بافت آن در هنگام خرید توجه کنید. به این نکته هم باید توجه داشته باشید که همیشه دست‌بافت بودن نشان باکیفیت بودن کفش نیست بلکه کیفیت بافت روی قیمت آن تأثیرگذار خواهد بود. بادقت به گره‌های بافت نگاه کرده نباید گرهٔ بزرگ و اضافی داشته باشد. با نگاه‌کردن به داخل گیوه به‌راحتی می‌توانید این جزئیات را مشاهده کنید.

همچنین در هنگام خرید گیوه برای زنان و مردان به دوخت رویه به زیره باید توجه داشته باشید. اگر چنین کفشی را پیدا کردید بسیار عالی است. اگرنه به کیفیت دوخت آن توجه کنید.

یکی از ویژگی‌های گیوه خوب زنانه این است که رویه آن از مواد درجه یک تولید شده باشد. زیره این کفش‌ها نیز از چرم طبیعی، پارچه و پلاستیک بوده و اگر از مواد باکیفیت در ساخت آنها استفاده شود انعطاف‌پذیری خوبی خواهند داشت. از دیگر ویژگی‌های خوب گیوه زنانه سایز آن است که اگر کیپ پایتان هم باشد مشکلی ایجاد نخواهد شد چرا که جنس رویه آن از نخ بوده و بسیار نرم و منعطف خواهد بود.

گیوه را باید با لباس محلی هماهنگ کرد تا زیبایی آن بیشتر به چشم بیاید. انتخاب رنگ متناسب نیز جذابیتش را دوچندان خواهد کرد. این کفش‌ها قابل شستشو هستند و اگر کیفیت خوبی داشته باشند بعد از شستن نه تنگ و نه گشاد می‌شوند. حتی استحکام خود را از دست نمی‌دهند.

یکی نکات جالب راجب گیوه مردانه این است که هیچ جفت راست و چپی ندارد. هر جفت از آن را می‌توان هم با پای چپ و هم با پای راست پوشید. ویژگی دیگر این گیوه‌های سنتی خنک بودن آن است به همین خاطر برای فصل بهار و تابستان گزینه بسیار مناسبی خواهد بود. این خنک بودن آن باعث می‌شود که پاها عرق نکند و پا بوی بدی نداشته باشد.

لرها در کجای ایران زندگی می‌کنند؟

از دیرباز تا کنون قوم لر به عنوان یکی از اصیل‌ترین اقوام ایرانی شناخته می‌شود که در طول تاریخ به دو بخش لر بزرگ و لر کوچک تقسیم شده‌اند. لر بزرگ شامل ایل بزرگ بختیاری، طوایف ممسنی و بویراحمدی می‌شود و لر کوچک اشاره به مردم لرستان امروزی، بخش‌هایی از همدان و ایلام دارد. با این تفاسیر می‌توان گفت لباس محلی لر به طور کلی یکسان است و تنها تفاوت‌های کوچکی در ایل‌های مختلف وجود دارد.

لباس لری زنانه

در خیلی از جاهای دنیا لباس افراد جوان و مسن کمی با هم فرق دارد و لباس محلی زنان لر نیز از این قاعده مستثنی نیست. لباس زنان جوان پر نقش و نگارتر، رنگارنگ‌تر و لباس افراد مسن ساده‌تر دیده می‌شود و این در انتخاب سربند کاملا مشهود است. لباس زنان از تکه‌های مختلفی تشکیل شده که به آن می‌پردازیم:

سرپوش‌های بانوان لر

• سرون: به چارقدی گفته می‌شود که زنان لر به سر خود می‌بندند و با طلا، نقره یا مهره‌های نفیس آن را تزئین می‌کنند. البته در حال حاضر این زیورآلات جای خودشان را به بدلیجات داده‌اند. از قدیمی‌ترین انواع آن می‌توانید در موزه مردم شناسی لرستان در خرم آباد بازدید کنید. موهای زنان از دو طرف سرون بر روی شانه‌هایشان ریخته می‌شود اما بعضی از زنان نیز آنها را به زیر سرون می‌برند. در مراسم عروسی از سَرون‎های رنگی و در مراسم‌های سوگواری از سرون‌ سیاه که گاهی بلندای آن تا پشت زانو می‌رسد، استفاده می‌کنند. در میان نوعروسان بستن سرون، نشانه‎ی زنانگی آن‎هاست.

زنان لر امروزه برای آنکه سرون از سر لیز نخورد از سربندهایی مانند گل‎‌وَنی، تَرَه، کت و عرق‏چِن استفاده می‌کنند.

• یکی از انواع سربند‌ها «گلونی» است که شبیه به روسری است و قدمت آن را چیزی حدود ۳۰۰۰ سال تخمین زده‌اند و این نشان از اصیل بودن لباس محلی لر دارد. جالب است که بدانید گلونی در سال ۱۳۹۷ به عنوان یکی از میراث‌های قوم لر به ثبت ملی رسید. زنان این روسری زیبا را معمولا در مراسم‌های شادی می‌پوشند و مردان در زمان جنگ و مهمانی آن را دور «شو کلاو» یا همان کلاه لری می‌پیچیدند. جنس گلونی معمولا از ابریشم است که با نقش‌های سنتی تزئین می‌شد. همانطور که در بالا اشاره کردیم، رنگ گلونی با توجه به سن و سال انتخاب می‌شود، بدین صورت که زنان مسن پارچه‌هائی به رنگ تیره و طرح‌های ساده و سربندی سیاه و سفید را ترجیح می‌دادند. از سفر به سرزمین لر، گلونی که به نوعی نمادی از این قوم است، برای خودتان به یادگار و برای دوستانتان به سوغات ببرید. جالب است که بدانید روز ۲۶ اردیبهشت به عنوان روز روسری لُری نام‌گذاری شده ‌است.

• «تَرَه» یا همان «ساوه» روسری یا چارقدی است که بانوان لر در روزهای معمولی به سر می‌بندند و در روزهای جشن و سرور با گلونی تزئین می‌کنند.
• «کت» نیز به چارقدی بزرگ و ساده با حاشیه‌های رنگی و ریشه‌دار می‌گویند که از جنس حریر و ابریشم است و با سکه‌های تزئینی زیباتر می‌شود.
• «عرقچن» به کلاهی از جنس مخمل و تکه پارچه‏ اطلاق می‌شود که زنان لر بر روی سرون می‌گذارند تا از روی سر لیز نخورد و زیبایی چشم نوازی به ظاهر آنها می‌بخشد. گفته می‌شود در گذشته بستن سربند هنر هر بانویی را نشان می‌داد و هر کس با سلیقه‌تر و عمامه بزرگتری روی سرش می‌بست بسیار معروف می‌شد.

تن پوش زنان لر

• «کراس» یا «جومه» پیراهنی بلند است که تن پوش اصلی محسوب می‌شود. زیبایی این لباس دقیقا در سادگی آن است و شامل آستینی گشاد و یقه‌ای گرد می‌شود که برای راحت قدم زدن و تکان دادن دست‌ها برش‌ یا چاک‌هایی در بالا تنه و کناره‌های آن ایجاد می‌کنند. همچنین برای راحتی بیشتر در قسمت زیر بغل لباس مرغکی لوزی شکل به نام «سیچه» به این تن پوش اضافه می‌کنند. برای مدل دادن به دامن برشی در آن می‌زنند تا گشادتر بایستد و برای دوختن کراس بسته به مناسبتی که قرار است پوشیده شود، از پارچه‌های مختلفی مانند مخمل کرپ، شال، زرین، ساتن و گل‏دار استفاده می‌کنند.

بالا پوش؛ زینت بخش لباس محلی لری

بر روی کراس معمولا بال کل، یال، کلنجه، جلیقه یا کوقلنجا می‌پوشند.

• بال کل: در زبان لری به آستین «بال» می‌گویند و «کل» به معنای کوتاه است. بنابراین از نام این لباس محلی لری می‌توان فهمید بال کل لباسی آستین کوتاه است که تا سر زانو می‌آید. پارچه بال کل از جنس مخمل به صورت جلو باز دوخته می‌شود و سر آستین‌ها را با کرمک دوزی تزئین می‌کنند. در بعضی مناطق لرستان به این پیراهن «سرداری» نیز می‌گویند.
• یال و کت به عنوان پوششی برای بالا تنه استفاده می‌شود که هر دو به صورتی کتی کوتاه است. جنس یال از مخمل دوخته می‌شود و معمولا زنان جوان یال قرمز و افراد مسن یال مشکی یا سورمه‌ای تن می‌کنند.
• کلنجه نیز نیم تنه‌ای مخملی به رنگ روشن و مزین به سکه‌های تزئینی است که دور آستین آن را یراق دوزی می‌کنند.
• جلیقه یا جلیزقه: نیم تنه ای بدون آستین است که جلوی آن همیشه باز است و آن را با سکه و یراق دوزی تزیین می کنند.
• کوقلنجا هم مشابه بالا پوش‌های دیگر است که پارچه آن زری یا مخملی است و روی کراس می‌پوشند.
• شاوال: شلوار لری به اسم شاوال شناخته شده است، در زبان محلی شاوال به معنای شلوار است که از پارچه‌های رنگی شبیه شلوار کردی دوخته می‌شود. شلوار زنان لر به شکل دو تیکه است؛ به این صورت که از دمپا تا بالای زانو از پارچه‌ای ساده استفاده می‌کنند و با نوار دوزی، سوزن دوزی و نقش بندی مزین می‌شود. قسمت‌های بالاتر هم معمولا به رنگ دیگری و با پارچه گلدار می‌دوزند. شاوالی که در مراسم‌ها می‌پوشند از جنس مخمل است.

پاپوش زنان لر

• «آژیه» یا «آجیده» گیوه‌ای است که بافت روی آن را خود زنان می‌بافند و زیره‌ی آن را آژیه کش به رویه می‌دوزد. گیوه را هم مردان و هم زنان لر می‌پوشند و تفاوتی در نحوه ساخت آن وجود ندارد مگر اینکه بخواهند برای خانم‌ها از طرح‌های بیشتری بر روی آن بیندازند. جنس الیاف گیوه از پشم و زیره آن از چرم است. دقیقا در همین جا می‌توان دو مرتبه به لباس‌های سازگار با محیط زیست اشاره کرد!

لباس لری مردانه

لباس مردان به نسبت لباس زنان ساده‌تر است و در عین حال هیبت و شکوه قوم لر را به خوبی نشان می‌دهد.

• کلاه با سربند: مردان لر معمولا از کلاه نمدی ساده‌ای استفاده می‌کنند که به رنگ مشکی است. بلندای این کلاه حدود ۳۰ سانتی متر است و همخوانی زیبایی با دیگر بخش‌های پوشش آنها دارد.

در دوخت پیراهن مردان نیز به سادگی آن توجه می‌شود واز برش‌های معمول استفاده می‌کنند. آستین‌ها راسته یا با سردست دوخته می‌شود و در انتخاب نوع رنگ حساسیت زیادی ندارند.

• شلوار: یا همان شاوال مردهای لر گشاد و از همان قسمت ران کاملا آزاد است و کمرش را با لیفه چین می‌دهند.
• ستره: یکی از زیباترین لباس‌های محلی لری است که اغلب در مراسم‌ها می‌پوشند. قبایی تا زانو که جلوی آن باز است و با پیچیدن شال بسته می‌شود. پارچه ستره می‌تواند ساده یا طرحدار باشد.
• شال: پارچه‌ای سفید به طول ۶ تا ۹ متر و عرض ۶۰ تا ۹۰ سانتی متر است که به دور کمر و بر روی پیراهن یا ستره بسته می‌شود تا شکل بهتری به خود بگیرد. در مواقع اضطراری اگر جایی از بدن زخم شود از شال برای بستن آن عضو نیز می‌توان استفاده کرد.
• کپنک یا فرجی: نوعی قبای بافته شده از نمد است که کاملا ضخیم و محکم است و در برابر سرما مقاومت زیادی دارد. معمولا چوپان‌ها در دشت و مراتع آنها را می‌پوشند. جالب است که بدانید مردان در گذشته به عنوان لباسی برای نبرد نیز از کپنگ یا فرجی استفاده می‌کردند.
• چوقا از معروف‌ترین بالاپوش‌های مردان لر است که به صورت ترکیبی؛ دو رنگ سیاه و سفید و از جنس پشم گوسفند توسط زنان هنرمند لر بافته می‌شود.