زردی نوزاد به انگلیسی: neonatal jaundice یکی از مشکلات رایجی است که شاید تمام کودکان را از بدو تولد درگیر خود کند. زردی نوزاد به‌دلیل بالا بودن میزان بیلی روبین خون به‌وجود می‌آید. اما این مشکل دقیقا به چه معناست؟ یا اصلا چرا نوزادان به زردی مبتلا می‌شوند؟ آیا علل خاصی باعث این عارضه می‌شود یا نوزادان خاصی تنها به یرقان مبتلا می‌شوند؟ با ما در این مطلب از مجله سلامتی همراه باشید تا بیشتر با این مشکل و نحوه برخورد و درمان آن آشنا شوید.
زردی نوزاد یک بیماری نیست بلکه یک عارضه است که بسیار راحت می‌توان با اجاره دستگاه زردی نوزاد این عارضه را درمان کرد. اگر بخواهیم علت پدید آمدن این عارضه را بررسی کنیم باید بگوییم زمانی که گلبول‌های سفید موجود در خون نابود می‌شوند تبدیل به ماده‌ای به نام بیلی روبین می‌شوند که این بیلی روبین را کبد انسان پردازش کرده و از طریق ادرار و مدفوع دفع می‌کند.
پیش از تولد مسئولیت تجزیه و دفع بیلی روبین به عهده‌ی کبد مادر نوزاد است و بعد از تولد در چند روز ابتدایی حیات نوزاد بدن نوزاد توانایی پردازش بیلی روبین را ندارد و این ماده زیر پوست نوزاد تجمع پیدا می‌کند و باعث زردی نوزاد می‌شود. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت زردی نوزاد به معنی زرد شدن پوست و قسمت سفیدی چشم در نوزاد است.
علائم زردی نوزاد
زردی پوست و سفیدی چشم‌ها که نشانه‌های اصلی یرقان نوزاد هستند، معمولاً بین روز دوم و چهارم پس از تولد ظاهر می‌شوند. اگر با ملایمت پیشانی یا بینی کودک خود را فشار دهید و پوست او در جایی که فشار داده‌اید زرد به نظر می‌رسد، احتمالاً نوزاد شما زردی خفیف دارد. درغیراینصورت رنگ پوست باید برای لحظه‌ای کمی روشن‌تر از رنگ طبیعی خود به نظر برسد. پوست نوزاد خود را زیر نور خوب، ترجیحاً در نور طبیعی روز بررسی کنید.
زردی در نوزادان در چه سنی شایع است؟
زردی در نوزادان تازه متولد شده شایع است زیرا نوزادان دارای تعداد زیادی گلبول قرمز در خون خود هستند که مدام شکسته شده و جایگزین می‌شوند. کبد نوزاد تازه متولد شده به طور کامل رشد نکرده است، بنابراین در پردازش بیلی‌روبین و حذف آن از خون کمتر کارآمد است. این بدان معناست که سطح بیلی‌روبین در نوزادان بسیار بالاتر از بزرگسالان است.
زمانی که نوزاد در حدود 2 هفتگی است، بیلی‌روبین کمتری تولید می‌کند و کبد او در حذف آن از بدن کارآمدتر است. این بدان معناست که زردی اغلب تا این مرحله بدون ایجاد آسیب رفع می‌شود.
علت زردی نوزاد
بیلی‌روبین اضافی یا اصطلاحاً هیپربیلی روبینمی علت اصلی یرقان فیزیولوژیک است. بیلی‌روبین، که مسئول رنگ زرد یرقان است، بخش طبیعی رنگدانه‌ای است که از تجزیه گلبول‌های قرمز آزاد می‌شود.
نوزادان به دلیل تولید بیشتر گلبول‌های قرمز و تجزیه سریع‌تر آنها در چند روز اول زندگی، بیلی‌روبین بیشتری نسبت به بزرگسالان تولید می‌کنند. به طور معمول، کبد بیلی‌روبین را از جریان خون فیلتر می‌کند و آن را به روده‌ها انتقال می‌دهد. کبد نابالغ نوزاد تازه متولد شده اغلب نمی‌تواند بیلی‌روبین را با سرعت کافی خارج کند و این باعث افزایش بیلی‌روبین می‌شود. زردی ناشی از این شرایط طبیعی نوزاد، زردی فیزیولوژیک نامیده می‌شود و معمولاً در روز دوم یا سوم زندگی نوزاد ظاهر می‌شود.
برخی اختلال‌های زمینه‌ای نیز ممکن است باعث زردی نوزاد شود. در این موارد، زردی اغلب خیلی زودتر یا دیرتر از شکل رایج‌تر آن در نوزاد ظاهر می‌شود. بیماری‌ها یا شرایطی که می‌توانند باعث زردی شوند شامل موارد زیر هستند:
- خونریزی داخلی (هموراژ)
- عفونت در خون نوزاد (سپسیس)
- سایر عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی
- ناسازگاری خونی مادر و نوزاد
- اختلال در عملکرد کبد
- آترزی صفراوی (وضعیتی که در آن مجاری صفراوی نوزاد مسدود یا زخم شده است)
- کمبود نوعی آنزیم
- ناهنجاری گلبول‌های قرمز خون نوزاد که باعث تجزیه سریع آنها می‌شود.
علت بروز زردی در نوزادان:
زردی از شیر مادر
گاهی نیز زردی ناشی از شیر مادر است که در هفته اول تولد نوزاد ایجاد شده و به علت کم بودن شیر مادر و تغذیه ناکافی نوزاد به وجود می‌آید. این نوع زردی ربطی به ترکیبات شیر مادر ندارد، در این نوع زردی درمان براساس تغذیه مکرر و بیشتر شیر مادر است. البته در مواردی زردی مربوط به ترکیبات نامطلوب در شیر مادر است که پس از هفته اول ایجاد می‌شود و تشخیص این نوع زردی فقط با مشاوره با پزشک متخصص اطفال امکانپذیر است.
زردی ناشی از ناسازگاریهای خون
گاهی نیز زردی ناشی از ناسازگاریهای خون است و در صورت تطابق نداشتن گروه خونی مادر و نوزاد این نوع زردی به وجود می‌آید. به طور معمول در مادرانی که گروه خونی O دارند، اگر نوزادشان گروه خونی A یا B داشته باشد، احتمال این نوع زردی وجود دارد. البته این حالت در تمامی مادران که گروه خونی O دارند اتفاق نمیافتد.
این نوع زردی شدید بوده و حتما از سوی متخصص اطفال نیاز به بستری و درمان دارد.البته در موارد دیگر نیز زردی ناشی از RH است یعنی در صورتی که RH مادر (فاکتور موجود در گلبول قرمز خون) منفی و RH نوزاد مثبت باشد، احتمال ایجاد این نوع زردی وجود دارد. هم‌اکنون با تزریق آمپول «روگام» از ایجاد این نوع زردی در حاملگی بعدی جلوگیری می‌کنند.
فاویسم یا زردی ناشی از پرخونی
این نوع زردی معمولا در نوزادانی که مادران‌شان دیابتی یا نوزادان دچار تاخیر رشد داخل رحمی در زمان بارداری باشند، دیده می‌شود که این زردی به ویزیت متخصص و درمان نیازدارد. زردی ناشی از کم‌کاری تیروئید نیز وجود دارد که این نوع زردی به علت کاهش هورمون تیروئید در بدن نوزاد ایجاد می‌شود و با تشخیص بموقع و درمان کم‌کاری تیروئید می‌توان این نوع زردی را معالجه کرد.
عوامل خطرساز
اما از میان علل بروز زردی که بگذریم، وزن کم نوزاد در زمان تولد، نارس بودن، جنس پسر، نوزاد مادر دیابتی، سابقه زردی در نوزاد اول، عدم تطابق گروه خونی و RH مادر و نوزاد، تغذیه ناکافی نوزاد بخصوص در روزهای اول زایمان به روش سزارین همگی از عواملی است که میتواند خطر بروز زردی در نوزادان را بیشتر کند.
زردی و عوارضش
«در صورتی که مقدار بیلی‌روبین از حد مجاز تجاوز کند ممکن است عوارض جبرانناپذیری برای نوزاد در پی داشته باشد. ازجمله آنها، عوارض مغزی شنوایی است.» هر نوزاد زرد باید حتما از سوی پزشک اطفال ویزیت و معاینه شود و در صورت صلاحدید پزشک آزمایش بیلی‌روبین خون انجام و براساس آن تصمیمگیری بر اساس درمان انجام می‌شود.
چه موقع درمان انجام می‌شود؟
در مورد درمان زردی تاکید متخصصان اطفال به تمام خانواده ها این است که ظاهر نوزاد ملاکی برای تشخیص زردی نیست و در صورت احتمال زردی مراجعه به پزشک الزامی است. با این حال به یکی از اصول درمان استفاده از لامپهای مخصوص به نام لامپ فتوتراپی است.
طول موج این لامپ نور سفید است که با مکانیسمهای پیچیدهای سبب کاهش زردی می‌شود. البته این متخصص اطفال توصیه می‌کند که بهتر است فتوتراپی در بیمارستان و تحت نظر کادر درمان انجام شود تا از عوارض احتمالی پیشگیری شود.
نورهای مهتابی کمترین نقشی ندارند
«نور آفتاب یا نور مهتابی‌های معمولی هیچگونه تاثیری در کاهش زردی و درمان آن ندارد. همچنین در مورد نوع تغذیه مادر، مصرف غذاهای گرم مانند ادویه یا خرما تاثیری در زردی نوزاد ندارد.»
تنها عامل موثر در کاهش زردی تغذیه مکرر نوزاد با شیر مادر و افزایش دفع ادرار نوزاد است. البته در زردی شیر مادر، پزشک ممکن است استفاده از شیر مادر را به طور موقت قطع و شیر خشک را جایگزین کند، اما ترنجبین و شیر خشت بیشتر سبب افزایش دفع مدفوع شده و تاثیر بسزایی در کاهش میزان زردی ندارد و هیچ گاه نباید نوزاد را صرفا با این مواد تحت درمان قرار داد و حتما باید با پزشک مشاوره شود.