هورمون تیروکسین T4 چیست و بالا بودن آن چه عوارضی دارد؟

20 فروردین

خواندن این مطلب 12 دقیقه زمان میبرد

عوارض بالا بودن هورمون t4 چیست؟

هورمون تیروکسین (T۴) هورمون اصلی تولید شده توسط غده ی تیروئید است. بالا بودن سطح این هورمون در خون که به عنوان پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدیسم شناخته می شود می تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات و عوارض جدی در بدن شود. در این مقاله به بررسی جامع هورمون تیروکسین علل علائم روش های تشخیص درمان و عوارض بالا بودن آن از دیدگاه پزشکی و علمی می پردازیم.

تیروکسین (T۴) چیست و چگونه عمل می کند؟

غده ی تیروئید غده ای پروانه ای شکل در قسمت جلویی گردن است که نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم بدن ایفا می کند. این غده دو هورمون اصلی تولید می کند : تیروکسین (T۴) و تری یودوتیرونین (T۳). تیروکسین (T۴) هورمون اصلی و فراوان تر است در حالی که تری یودوتیرونین (T۳) هورمون فعال تر و قوی تر است.

تیروکسین (T۴) از اسید آمینه تیروزین و ید ساخته می شود. فرآیند تولید و ترشح این هورمون تحت کنترل هورمون تحریک کننده ی تیروئید (TSH) است که از غده ی هیپوفیز در مغز ترشح می شود. TSH به غده ی تیروئید سیگنال می دهد تا هورمون های T۴ و T۳ را تولید و به جریان خون آزاد کند.

پس از ترشح T۴ به خون بخش عمده ای از آن به پروتئین های خون متصل شده و بخش کوچکی به صورت آزاد در خون گردش می کند. این T۴ آزاد است که به سلول های بدن می رسد و در آنجا به T۳ تبدیل می شود. T۳ هورمون فعال تیروئیدی است که با ورود به هسته ی سلول ها بر ژن ها اثر گذاشته و فرآیندهای مختلف متابولیکی را تنظیم می کند.

هورمون های تیروئیدی نقش های متعددی در بدن ایفا می کنند از جمله :

تنظیم متابولیسم پایه : هورمون های تیروئیدی سرعت سوخت و ساز بدن را کنترل می کنند. آن ها بر میزان مصرف انرژی تولید گرما و استفاده از اکسیژن در سلول ها تاثیر می گذارند.
رشد و تکامل : هورمون های تیروئیدی برای رشد و تکامل طبیعی بدن به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی ضروری هستند. آن ها نقش مهمی در تکامل مغز و سیستم عصبی دارند.
عملکرد سیستم عصبی : هورمون های تیروئیدی بر عملکرد سیستم عصبی مرکزی و محیطی تاثیر می گذارند. آن ها برای عملکرد شناختی خلق و خو و واکنش های عصبی ضروری هستند.
عملکرد قلب و عروق : هورمون های تیروئیدی بر ضربان قلب فشار خون و قدرت انقباض قلب تاثیر می گذارند.
عملکرد دستگاه گوارش : هورمون های تیروئیدی بر حرکات روده و جذب مواد مغذی تاثیر می گذارند.
تنظیم دمای بدن : هورمون های تیروئیدی به حفظ دمای طبیعی بدن کمک می کنند.

علائم و نشانه های بالا بودن تیروکسین (پرکاری تیروئید)

بالا بودن سطح تیروکسین (T۴) و در نتیجه افزایش سطح هورمون های تیروئیدی در بدن منجر به وضعیتی به نام پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدیسم می شود. علائم و نشانه های پرکاری تیروئید می تواند بسیار متنوع باشد و از خفیف تا شدید متغیر باشد. این علائم به دلیل افزایش سرعت متابولیسم بدن و تاثیر هورمون های تیروئیدی بر سیستم های مختلف بدن ایجاد می شوند.

برخی از علائم و نشانه های شایع پرکاری تیروئید عبارتند از :

کاهش وزن ناخواسته : با وجود افزایش اشتها فرد ممکن است به طور غیرمنتظره ای وزن کم کند. این کاهش وزن به دلیل افزایش سرعت متابولیسم و سوزاندن کالری بیشتر است.
افزایش اشتها : به دلیل افزایش سوخت و ساز بدن فرد ممکن است احساس گرسنگی بیشتری داشته باشد و بیشتر غذا بخورد.
تپش قلب و افزایش ضربان قلب : هورمون های تیروئیدی می توانند ضربان قلب را افزایش داده و باعث تپش قلب شوند. گاهی اوقات ممکن است نامنظمی ضربان قلب (آریتمی) نیز رخ دهد.
اضطراب عصبی شدن و تحریک پذیری : افزایش سطح هورمون های تیروئیدی می تواند بر سیستم عصبی تاثیر گذاشته و باعث اضطراب عصبی شدن تحریک پذیری و بی قراری شود.
لرزش دست ها : لرزش خفیف تا شدید دست ها یکی از علائم شایع پرکاری تیروئید است.
تعریق بیش از حد و عدم تحمل گرما : به دلیل افزایش متابولیسم و تولید گرما افراد مبتلا به پرکاری تیروئید ممکن است بیشتر از حد معمول عرق کنند و تحمل گرما برایشان دشوار باشد.
خستگی و ضعف عضلانی : با وجود افزایش انرژی ظاهری فرد ممکن است احساس خستگی و ضعف عضلانی داشته باشد.
مشکلات خواب : پرکاری تیروئید می تواند باعث بی خوابی و اختلالات خواب شود.
تغییرات در عادات روده : افزایش حرکات روده و اسهال از علائم احتمالی پرکاری تیروئید هستند.
نازک شدن پوست و مو : پوست ممکن است نازک تر و حساس تر شده و موها نازک و شکننده شوند.
تغییرات در قاعدگی در زنان : پرکاری تیروئید می تواند باعث نامنظمی قاعدگی کاهش خونریزی یا حتی قطع قاعدگی شود.
بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر) : در برخی موارد غده تیروئید ممکن است بزرگ شود و به صورت یک توده در جلوی گردن قابل مشاهده باشد.
مشکلات چشمی (افتالموپاتی گریوز) : در بیماری گریوز که شایع ترین علت پرکاری تیروئید است ممکن است مشکلات چشمی مانند بیرون زدگی چشم ها دوبینی قرمزی و تورم چشم ها رخ دهد.

لازم به ذکر است که همه افراد مبتلا به پرکاری تیروئید همه ی این علائم را تجربه نمی کنند و شدت علائم در افراد مختلف متفاوت است. برخی افراد ممکن است فقط علائم خفیف و غیر اختصاصی داشته باشند در حالی که برخی دیگر علائم شدیدتری را تجربه می کنند.

بیماری

دلایل بالا رفتن سطح تیروکسین (علل پرکاری تیروئید)

علل مختلفی می توانند منجر به افزایش سطح تیروکسین (T۴) و پرکاری تیروئید شوند. شایع ترین علل عبارتند از :

بیماری گریوز : این بیماری خودایمنی شایع ترین علت پرکاری تیروئید است. در بیماری گریوز سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده ی تیروئید حمله کرده و باعث تحریک بیش از حد آن و تولید بیش از حد هورمون های تیروئیدی می شود. این بیماری اغلب با مشکلات چشمی (افتالموپاتی گریوز) همراه است.
گواتر ندولر سمی : این وضعیت شامل وجود یک یا چند ندول (گره) در غده ی تیروئید است که به طور مستقل و بدون کنترل TSH هورمون تیروئید تولید می کنند. گواتر ندولر سمی بیشتر در افراد مسن و در مناطق با کمبود ید شایع است.
تیروئیدیت : التهاب غده ی تیروئید (تیروئیدیت) می تواند باعث آزاد شدن مقادیر زیادی از هورمون های تیروئیدی ذخیره شده در غده به جریان خون شود و به طور موقت منجر به پرکاری تیروئید شود. انواع مختلفی از تیروئیدیت وجود دارد از جمله تیروئیدیت هاشیموتو (در فاز اولیه) تیروئیدیت تحت حاد (دکرون) و تیروئیدیت پس از زایمان.
مصرف بیش از حد هورمون تیروئید : مصرف بیش از حد داروهای هورمون تیروئید (مانند لووتیروکسین) برای درمان کم کاری تیروئید می تواند منجر به پرکاری تیروئید شود.
تومورهای تیروئید : تومورهای خوش خیم یا بدخیم غده ی تیروئید که هورمون تیروئید تولید می کنند می توانند به ندرت باعث پرکاری تیروئید شوند.
ید بیش از حد : مصرف بیش از حد ید (مانند داروهای حاوی ید یا مکمل های ید) در برخی افراد حساس می تواند باعث پرکاری تیروئید شود.
تیروئیدیت ناشی از دارو : برخی داروها مانند آمیودارون (داروی ضد آریتمی قلب) و اینترفرون آلفا می توانند باعث تیروئیدیت و پرکاری تیروئید شوند.

روش های تشخیص بالا بودن تیروکسین (تشخیص پرکاری تیروئید)

تشخیص پرکاری تیروئید معمولاً بر اساس ترکیبی از معاینه فیزیکی شرح حال بیمار و آزمایش های خون انجام می شود.

معاینه فیزیکی : پزشک در معاینه فیزیکی به دنبال علائم و نشانه های پرکاری تیروئید مانند تپش قلب لرزش دست ها تعریق بیش از حد گواتر و مشکلات چشمی می گردد.
شرح حال بیمار : پزشک در مورد علائم بیمار سابقه پزشکی داروهای مصرفی و سابقه خانوادگی بیماری های تیروئید سوال می کند.
آزمایش های خون : آزمایش های خون مهم ترین ابزار برای تشخیص پرکاری تیروئید هستند. آزمایش های زیر معمولاً درخواست می شوند :
- هورمون تحریک کننده ی تیروئید (TSH) : در پرکاری تیروئید سطح TSH معمولاً به شدت کاهش می یابد یا غیر قابل تشخیص می شود. TSH پایین نشان می دهد که غده ی هیپوفیز سعی دارد تولید هورمون های تیروئیدی را کاهش دهد.
- تیروکسین آزاد (Free T۴) : در پرکاری تیروئید سطح T۴ آزاد معمولاً بالاتر از حد طبیعی است.
- تری یودوتیرونین آزاد (Free T۳) : در برخی موارد سطح T۳ آزاد نیز اندازه گیری می شود. در پرکاری تیروئید سطح T۳ آزاد نیز ممکن است بالا باشد.
- آنتی بادی های تیروئید : در بیماری گریوز آنتی بادی های خاصی مانند آنتی بادی های گیرنده ی TSH (TRAb) در خون قابل اندازه گیری هستند.
اسکن تیروئید و جذب ید رادیواکتیو : این روش تصویربرداری می تواند به تعیین علت پرکاری تیروئید کمک کند. در این روش مقدار کمی ید رادیواکتیو به بیمار داده می شود و سپس میزان جذب ید توسط غده ی تیروئید اندازه گیری می شود. در بیماری گریوز جذب ید معمولاً افزایش می یابد در حالی که در تیروئیدیت جذب ید ممکن است کاهش یابد.
سونوگرافی تیروئید : سونوگرافی می تواند به ارزیابی اندازه و ساختار غده ی تیروئید و تشخیص ندول های تیروئید کمک کند.

بر اساس نتایج آزمایش ها و معاینات پزشک می تواند تشخیص پرکاری تیروئید را قطعی کرده و علت آن را تعیین کند.

عوارض عدم درمان پرکاری تیروئید

عدم درمان پرکاری تیروئید می تواند منجر به عوارض جدی و بالقوه تهدیدکننده ی زندگی شود. این عوارض به دلیل تاثیر طولانی مدت هورمون های تیروئیدی بر سیستم های مختلف بدن ایجاد می شوند.

برخی از عوارض مهم عدم درمان پرکاری تیروئید عبارتند از :

مشکلات قلبی : پرکاری تیروئید می تواند باعث مشکلات قلبی جدی مانند فیبریلاسیون دهلیزی (نوعی آریتمی قلبی) نارسایی قلبی و کاردیومیوپاتی (بیماری عضله قلب) شود. این مشکلات قلبی به دلیل تاثیر هورمون های تیروئیدی بر ضربان قلب فشار خون و قدرت انقباض قلب ایجاد می شوند.
پوکی استخوان (استئوپروز) : هورمون های تیروئیدی می توانند باعث تسریع تجزیه ی استخوان و کاهش تراکم استخوان شوند که در طولانی مدت منجر به پوکی استخوان و افزایش خطر شکستگی استخوان می شود.
بحران تیروئیدی (طوفان تیروئیدی) : این یک عارضه ی نادر اما بسیار جدی و تهدیدکننده ی زندگی پرکاری تیروئید است. بحران تیروئیدی به صورت افزایش ناگهانی و شدید علائم پرکاری تیروئید همراه با تب شدید تپش قلب شدید گیجی بی قراری تهوع استفراغ اسهال و حتی کما ظاهر می شود. بحران تیروئیدی یک اورژانس پزشکی است و نیاز به درمان فوری دارد.
مشکلات چشمی (افتالموپاتی گریوز) : در بیماری گریوز مشکلات چشمی می توانند پیشرفت کرده و باعث دوبینی درد چشم خشکی چشم قرمزی چشم تورم پلک ها آسیب قرنیه و در موارد نادر از دست دادن بینایی شوند.
مشکلات پوستی (درموپاتی گریوز) : در بیماری گریوز ممکن است مشکلات پوستی مانند ضخیم شدن و قرمزی پوست ساق پا (درموپاتی گریوز) رخ دهد.
ناباروری و مشکلات بارداری : پرکاری تیروئید درمان نشده می تواند باعث ناباروری در زنان و مردان شود. در زنان باردار پرکاری تیروئید درمان نشده می تواند خطر سقط جنین زایمان زودرس پره اکلامپسی (فشار خون بارداری) و مشکلات تیروئیدی در نوزاد را افزایش دهد.

به دلیل عوارض جدی و بالقوه پرکاری تیروئید تشخیص و درمان به موقع این بیماری بسیار مهم است.

روش های درمان پرکاری تیروئید

هدف از درمان پرکاری تیروئید کاهش سطح هورمون های تیروئیدی به حد طبیعی و کنترل علائم بیماری است. روش های درمانی مختلفی برای پرکاری تیروئید وجود دارد که بر اساس علت شدت بیماری و شرایط فردی بیمار انتخاب می شوند.

روش های اصلی درمان پرکاری تیروئید عبارتند از :

داروهای ضد تیروئید : این داروها (مانند متی مازول و پروپیل تیوراسیل) شایع ترین روش درمان پرکاری تیروئید هستند. آن ها با مهار تولید هورمون های تیروئیدی در غده ی تیروئید عمل می کنند. متی مازول معمولاً داروی خط اول برای درمان طولانی مدت پرکاری تیروئید است در حالی که پروپیل تیوراسیل در سه ماهه اول بارداری و در بحران تیروئیدی ترجیح داده می شود. مصرف داروهای ضد تیروئید معمولاً برای مدت طولانی (معمولاً ۱۲ تا ۱۸ ماه) ادامه می یابد. عوارض جانبی احتمالی این داروها شامل بثورات پوستی خارش کاهش گلبول های سفید خون (به ندرت) و آسیب کبدی (به ندرت) است.
ید رادیواکتیو : این روش درمانی شامل مصرف کپسول یا مایع حاوی ید رادیواکتیو (ید ۱۳۱) است. ید رادیواکتیو توسط غده ی تیروئید جذب شده و باعث تخریب سلول های تولیدکننده ی هورمون تیروئید می شود. این روش درمانی معمولاً موثر و دائمی است اما می تواند منجر به کم کاری تیروئید دائمی شود که نیاز به مصرف مادام العمر هورمون تیروئید (لووتیروکسین) دارد. ید رادیواکتیو معمولاً برای زنان باردار و شیرده توصیه نمی شود.
جراحی تیروئید (تیروئیدکتومی) : جراحی برداشتن تمام یا بخشی از غده ی تیروئید (تیروئیدکتومی) یک روش درمانی دیگر برای پرکاری تیروئید است. این روش معمولاً برای درمان گواتر بزرگ ندول های تیروئید سمی پرکاری تیروئید مقاوم به دارو یا ید رادیواکتیو و در برخی موارد سرطان تیروئید استفاده می شود. تیروئیدکتومی یک عمل جراحی بزرگ است و خطراتی مانند آسیب به عصب حنجره و غدد پاراتیروئید (که تنظیم کلسیم خون را بر عهده دارند) را به همراه دارد. پس از تیروئیدکتومی کامل فرد به کم کاری تیروئید مبتلا می شود و نیاز به مصرف مادام العمر هورمون تیروئید (لووتیروکسین) دارد.
بتا بلاکرها : این داروها (مانند پروپرانولول) به طور مستقیم بر سطح هورمون های تیروئیدی تاثیر نمی گذارند اما می توانند به کاهش علائم پرکاری تیروئید مانند تپش قلب لرزش و اضطراب کمک کنند. بتا بلاکرها معمولاً به عنوان درمان کمکی در کنار داروهای ضد تیروئید یا ید رادیواکتیو استفاده می شوند.

انتخاب روش درمانی مناسب برای پرکاری تیروئید به عوامل مختلفی بستگی دارد و باید توسط پزشک متخصص غدد تعیین شود.

راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی (برای مدیریت علائم)

در کنار درمان های پزشکی برخی راهکارهای خانگی و تغییرات در سبک زندگی می توانند به مدیریت علائم پرکاری تیروئید و بهبود کیفیت زندگی کمک کنند. این راهکارها جایگزین درمان های پزشکی نیستند اما می توانند به عنوان مکمل درمان استفاده شوند.

مدیریت استرس : استرس می تواند علائم پرکاری تیروئید را تشدید کند. تکنیک های مدیریت استرس مانند یوگا مدیتیشن تنفس عمیق و فعالیت های آرامش بخش می توانند به کاهش استرس و بهبود علائم کمک کنند.
رژیم غذایی مناسب : رژیم غذایی متعادل و سالم سرشار از میوه ها سبزیجات غلات کامل و پروتئین های کم چرب می تواند به حفظ سلامت عمومی و بهبود انرژی کمک کند. برخی افراد مبتلا به پرکاری تیروئید ممکن است به مصرف کمتر ید در رژیم غذایی خود نیاز داشته باشند اما این موضوع باید با مشورت پزشک تعیین شود.
ترک سیگار : سیگار کشیدن می تواند علائم پرکاری تیروئید را بدتر کند و عوارض آن را افزایش دهد. ترک سیگار برای بهبود سلامت عمومی و مدیریت پرکاری تیروئید ضروری است.
ورزش منظم : ورزش منظم با شدت متوسط می تواند به بهبود انرژی کاهش استرس و حفظ سلامت قلب و عروق کمک کند. با این حال افراد مبتلا به پرکاری تیروئید باید قبل از شروع هر برنامه ورزشی با پزشک خود مشورت کنند.
اجتناب از گرما : به دلیل عدم تحمل گرما در پرکاری تیروئید توصیه می شود از قرار گرفتن در محیط های گرم و آفتاب مستقیم به مدت طولانی خودداری شود.
خواب کافی : داشتن خواب کافی و منظم برای حفظ سلامت عمومی و بهبود علائم پرکاری تیروئید مهم است.

روش های پیشگیری و اقدامات لازم

پیشگیری از پرکاری تیروئید به طور کامل امکان پذیر نیست زیرا بسیاری از علل آن مانند بیماری گریوز خودایمنی هستند و قابل پیشگیری نیستند. با این حال برخی اقدامات می توانند به کاهش خطر ابتلا به پرکاری تیروئید و تشخیص زودهنگام آن کمک کنند :

مصرف متعادل ید : کمبود ید و مصرف بیش از حد ید هر دو می توانند بر عملکرد تیروئید تاثیر بگذارند. مصرف متعادل ید از طریق رژیم غذایی مناسب (استفاده از نمک یددار) توصیه می شود.
توجه به علائم اولیه : آگاهی از علائم و نشانه های پرکاری تیروئید و مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم مشکوک می تواند به تشخیص زودهنگام و درمان به موقع بیماری کمک کند.
غربالگری در افراد پرخطر : در افراد با سابقه خانوادگی بیماری های تیروئید یا بیماری های خودایمنی دیگر غربالگری دوره ای عملکرد تیروئید (اندازه گیری TSH) ممکن است توصیه شود.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

هورمون تیروکسین (T۴) هورمون اصلی تولید شده توسط غده ی تیروئید است که نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم بدن ایفا می کند. بالا بودن سطح این هورمون که به عنوان پرکاری تیروئید شناخته می شود می تواند منجر به طیف وسیعی از علائم و عوارض جدی شود. تشخیص و درمان به موقع پرکاری تیروئید برای پیشگیری از عوارض و بهبود کیفیت زندگی بیماران بسیار مهم است. روش های درمانی مختلفی برای پرکاری تیروئید وجود دارد از جمله داروهای ضد تیروئید ید رادیواکتیو و جراحی تیروئید. انتخاب روش درمانی مناسب باید توسط پزشک متخصص غدد بر اساس شرایط فردی بیمار تعیین شود. در کنار درمان های پزشکی تغییرات در سبک زندگی و راهکارهای خانگی می توانند به مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به پرکاری تیروئید کمک کنند.

پرسش های متداول کاربران

۱. آیا بالا بودن T۴ همیشه خطرناک است؟

بله بالا بودن سطح تیروکسین (T۴) و پرکاری تیروئید در صورت عدم درمان می تواند منجر به عوارض جدی و حتی تهدیدکننده ی زندگی شود. عوارضی مانند مشکلات قلبی پوکی استخوان بحران تیروئیدی و مشکلات چشمی از عوارض مهم پرکاری تیروئید درمان نشده هستند. بنابراین تشخیص و درمان به موقع پرکاری تیروئید بسیار مهم است. با درمان مناسب می توان سطح هورمون های تیروئیدی را به حد طبیعی رساند و از بروز عوارض جلوگیری کرد.

۲. آیا می توان پرکاری تیروئید را با داروهای گیاهی درمان کرد؟

هیچ مدرک علمی معتبری وجود ندارد که نشان دهد داروهای گیاهی می توانند پرکاری تیروئید را درمان کنند. درمان پرکاری تیروئید نیازمند روش های پزشکی اثبات شده مانند داروهای ضد تیروئید ید رادیواکتیو یا جراحی است. استفاده از داروهای گیاهی به تنهایی برای درمان پرکاری تیروئید توصیه نمی شود و ممکن است باعث تاخیر در درمان مناسب و بروز عوارض جدی شود. در صورت تمایل به استفاده از داروهای گیاهی به عنوان مکمل درمان حتماً باید با پزشک خود مشورت کنید.

۳. چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت مشاهده هر یک از علائم و نشانه های پرکاری تیروئید مانند کاهش وزن ناخواسته تپش قلب لرزش دست ها تعریق بیش از حد اضطراب و عصبی شدن باید به پزشک مراجعه کرد. تشخیص و درمان زودهنگام پرکاری تیروئید می تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند. همچنین افرادی که سابقه خانوادگی بیماری های تیروئید دارند یا در معرض عوامل خطر پرکاری تیروئید هستند باید به طور منظم عملکرد تیروئید خود را بررسی کنند.

تأکید مهم : اطلاعات ارائه شده در این مقاله جنبه ی عمومی و آموزشی دارند و نباید به عنوان جایگزین نظر و توصیه های پزشک متخصص تلقی شوند. در صورت داشتن هرگونه سوال یا نگرانی در مورد سلامت تیروئید خود حتماً با پزشک متخصص غدد مشورت کنید. تشخیص و درمان بیماری های تیروئید باید تحت نظر پزشک و با استفاده از روش های علمی و پزشکی معتبر انجام شود.

دسته بندی مطلب