مقدمه:
یکی از عقود مهم که در قانون مدنی ایران وهمچنین در فقه مورد بحث و نظر بین حقوقدانان و فقها قرار گرفته است عقد وکالت می باشد وکالت یک عقد جایز است به این معنا که هر یک از طرفین عقد وکالت هر زمان بخواهند میتوانند اقدام به فسخ آن عقد نمایند.
با انعقاد عقد وکالت، شخص وکیل و موکل در برابر یکدیگر دارای حق و تکلیف از منظر قانون مدنی ایران می شوند و به موجب این عقد وظایف و مسئولیت های حقوقی در برابر یکدیگر پیدا میکنند واضح است که قانون مدنی ایران با تعیین مواد قانونی حدود مسئولیت های هر یک از طرفین عقد وکالت را به جهت پیشگیری از منازعات احتمالی مشخص کرده است تا از بروز ایجاد دعاوی در اینده به نوعی پیشگیری نماید .
تعهدات وکیل در برابر موکل یا به شکل مستقیم در پیرو عقد وکالت است یا به طور غیر مستقیم از تعهدات ضمن عقد نشات میگیردکه به هر صورت که این تعهدات ایجاد شده باشد ایفای ان ها از جانب شخص وکیل امری لازم است . همچنین طرفین عقد وکالت می توانند ضمن این عقد شروطی را برای یکدیگر تعیین نمایند و این شروط نباید مخالف شرع و قانون باشد .
مفهوم اصطلاحی عقد وکالت ، وکیل
وکالت در اصطلاح حقوقی و به موجب ماده ۶۵۶ قانون مدنی عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین طرف دیگر را برای انجام امری انتخاب و نایب خود می نماید .
در تعریفی ساده وکالت امری است که به موجب آن شخص وکیل نماینده یا جانشین کسی می شود که از طرف آن شخص به موجب عقد وکالت برای انجام کاری که در عقد وکالت تعیین شده مأمور می شود .
وکیل در اصطلاح حقوقی به شخصی گفته میشود که به جای موکل انجام کلیه اموری را که ضمن عقد وکالتبه او محول شده است را انجام میدهد .
تعهدات و مسئولیت مدنی وکیل:
به موجب عقد وکالت فی مابین وکیل و موکل تعهداتی بر ذمه ی شخص وکیل قرار میگیرد و شخص وکیل موظف است که به انجام آن تعهدات بپردازد زیرا در غیر این صورت مسئول نقض آن ها بوده و قابل پیگیری حقوقی می باشد .
تعهدات وکیل به چند بخش تقسیم میشود:
یک ) تعهدات وکیل
الف . تعهد به انجام موضوع وکالت
تعهد اصلی شخص وکیل که به عنوان اصلی ترین تعهدات وکیل مطرح میگردد انجام کارهایی است که ضمن قرار داد وکالت وی متعهد به انجام آن ها می باشد و باید آن چرا که موضوع وکالت می باشد را در حدود اختیاراتی که برای او مشخص شده انجام دهد .
حال طبق ماده ۶۶۰ قانون مدنی وکالت ممکن است به طور مطلق و برای تمام امور موکل باشد یا مقید و برای امر یا امور خاصی
می باشد و شخص وکیل موظف است که کلیه تعهداتی را که در قرارداد وکالت به آن متعهد شده است را به انجام برساند .
ب. تعهد به تلاش و کوشش متعارف
وکیل باید در راستای عقد وکالت و اختیاراتی که به او محول شده تلاش خود را در خصوص رسیدگی به مشکل شخص موکل بگذارد به این معنا که اگر رسیدگی به کار موکل نیازمند سرعت العمل بیشتری باشد و تاخیر در آن باعث رسیدن ضرر به شخص موکل بشود وی نباید در رسیدگی به امر محوله کوتاهی نماید .
پ. تعهد به دادن اطلاعات درست و حقیقی
شخص وکیل موظف است موکل خود را در صورت در خواست وی از روند رسیدگی مطلع سازد و اطلاعات درست و موثق را به او ارجاع نماید همچنین شخص وکیل باید روش های دفاع مناسب را به موکل خویش یاداور شود تا شخص موکل بتواند بیشترین فرصت را برای رسیدن به حق خود داشته باشد .
ت. حفظ اموال موکل و استرداد اموال او
شخص وکیل موظف می باشد اموالی را که به منظور اجرای وکالت به وی سپرده شده است به شکل امانی نگهداری کند و از این اموال محافظت نماید و بعد از اتمام قرارداد وکالت این اموال را به شخص موکل بازگرداند .
در این حالت شخص وکیل ید امانی دارد و به محض بروز قصور و اشتباه ید وکیل ضمانی میشود یعنی شخص وکیل ضامن هرگونه ضرری میشود که به اموال موکل وارد شده است به زبان ساده اگر شخص وکیل خودرویی را که برای فروش به او سپرده شده است را به استفاده شخصی خود در اورد و باعث تلف یا نقص آن گردد ضامن می باشد و باید خسارت وارده را جبران نماید .
ث. تعهد وکیل به رعایت مصلحت موکل
شخص وکیل موظف است با توجه آن چه در قانون مدنی تصریح شده است در راستای انجام مورد وکالت مصلحت شخص موکل را نیز در نظر گرفته و اقدام به انجام تعهدات خود نماید در این خصوص ماده ۶۶۷ قانون مدنی به صراحت توضیح داده که شخص وکیل باید در اقدامات خود مصلحت موکل را مراعات نماید و از اختیارات داده شده توسط موکل تجاوز و تخطی ننماید .
دو) مسئولیت وکیل در برابر موکل
مسئله دیگری که بسیار حائز اهمیت است مسئولیت وکیل در قبال شخص موکل است این مسئولیت میتواند در نتیجه فعل شخص وکیل صورت گیرد که در قرارداد وکالت صریحا به آن اشاره شده است . در اینجا منظور از فعل انجام کارهایی است که شخص وکیل نباید آن ها را طبق تعهدات خود انجام دهد ولی اقدام به انجام آن ها می نماید و باعث ضرر رساندن به شخص موکل میشود و ترک فعل به معنای این است که شخص وکیل باید کاری را انجام دهد ولی با انجام ندادن آن باعث ورود خسارت به شخص موکل میشود .
الف . انجام کار خارج از اختیارات وکیل ( فعل)
اگر شخص وکیل خارج از محدوده اختیاراتی که به او داده شده است اقدام به انجام عملی نماید که به واسطه آن عمل به شخص موکل ضرر وارد شود و شخص موکل نسبت به آن عمل که خارج از اختیار وکیل بوده به او اجازه نداده باشد عمل انجام شده توسط وکیل فضولی بوده و اگر با انجام آن عمل به طور مثال اگر موکل اجازه ندهد که وکیل مالی را به شخص سومی بدهد و او این را نادیده بگیرد و مال را تحویل دهد و به واسطه آن ضرری به موکل وارد شود ، شخص وکیل مسئول جبران خسارت وارده به موکل می باشد .
ب . عدم انجام کار مورد وکالت توسط وکیل ( ترک فعل)
اگر شخص وکیل به شخص موکل اعلام نماید که از انجام مورد وکالت خودداری خواهد ورزید این اعلام شخص وکیل در واقع به طور کاملا واضح نشانگر تخلف وکیل از تعهدی که به موجب عقد وکالت داده است و ترک فعلی است که از تعهد قراردادی بین شخص وکیل و موکل نشات می گیرد .
سه) اثبات تقصیر وارد توسط وکیل
در ابتدا باید بیان داشت که تعهد شخص وکیل به عقد وکالت منعقد شده تعهد به وسیله است یعنی شخص وکیل باید کلیه اقدامات لازم را برای انجام تعهد خود و حصول نتیجه مورد نظر انجام دهد به طور مثال در جلسات رسیدگی شرکت نماید و از انجام آن خودداری ننماید .
تعهد وکیل نمیتواند تعهد به نتیجه باشد یعنی به شما تضمین به صدور حکمی بدهد که هنوز توسط قاضی صورت نگرفته است .
که در خصوص این که تعهد وکیل به وسیله است یعنی انجام دادن کار مورد وکالت پس چنانچه که وکیل در تعهد خود کوتاهی بورزد در مقابل شخص وکیل مسئول خواهد بود و بار اثبات تقصیر او بر عهده شخص موکل خواهد بود .