بیماری ایکتیوفتیریوس مولتی فیلیس (لکه سفید) در ماهی

به نقل هوشمل امروزه آبزی‌پروری در جهت تولید غذا در سراسر جهان رشد بسیار سریعی داشته است، اما بیماری‌های عفونی در آبزی‌پروری یک عامل بسیار مهم و تاثیرگذار درتولید غذا می‌باشد. شیوع بیماری‌های عفونی باعث ضرر اقتصادی قابل توجهی در سیستم‌های پرورشی ماهی‌های آب شیرین، لب شور و شور شده است. در واقع ابتلا به بیماری می‌تواند باعث کاهش وزن، لاغری، کاهش بازده تولید مثلی، زخم‌های جلدی، رفتارهای غیرطبیعی، نارسایی آبششی و از این قبیل در ماهیان گردد.

بیماری‌های انگلی از جمله بیماری‌های مهم در صنعت آبزی‌پروری و ماهی پت محسوب می‌شوند و ایکتیوفتیریازیس یا بیماری ایک یا لکه سفید یکی از مهم‌ترین انگل بیماری‌زا در بین ماهی ها آکواریومی آب شیرین است که مشکل بزرگی در آبزی‌پروری ایجاد می‌کند این بیماری به وسیله تکیاخته‌ای مژه‌دار به نام ایکتیوفتریوس مولتی فیلیئیس ایجاد می‌شود.

این انگل در اکثر گونه های آب شیرین سراسر جهان منجر به مرگ و میر بالایی شده و خسارات اقتصادی سنگینی در تولید ماهی آکواریومی و خوراکی ایجاد می‌کند. این انگل توانایی ایجاد تلفات تا %100 را در تمامی سنین ماهیان حتی در مولدین را نیز داراست. شیوع گسترده بیماری ایک می‌تواند در اثر جابجایی میزبان آلوده، طیف وسیع میزبانی و قابلیت تکثیر سریع انگل باشد. این انگل در بین جمعیت ماهی‌های پرورشی و وحشی در سراسر جهان گزارش شده است. به علاوه گزارشات متعددی نیز از بروز تلفات گسترده ناشی از این انگل در جمعیت ماهیان ساکن در رودخانه­‌ها و دریاچه­‌ها نیز وجود دارد. اگرچه همه گونه‌های ماهی آب شیرین به این انگل حساس هستند، اما میزان حساسیت بین ماهی‌ها متفاوت است.

جهت خرید پمپ آب و سایر تجهیزات آکواریوم با کارشناسان ما تماس بگیرید.

انگل ایک چیست؟

انگل ایک یکی از بزرگ‌ترین انگل تک یاخته‌ای است که در ماهی آب شیرین یافت می‌شود. این انگل به پوست و آبشش حمله می‌کند و عملکرد دستگاه تنفسی و دفعی این ارگان‌ها را برهم می‌زند. آبشش‌ها شدیداً به این عفونت حساس هستند و آبشش آسیب دیده به طور قابل توجهی اثرات کشنده ناشی از انگل را تشدید می‌کند.

علائم بیماری ایک

از نشانه‌­های بالینی این بیماری افزایش تولید مخاط سطحی، تحریک و خارش ناشی از حرکات انگل، بی‌قراری، الغری و مشکلات تنفسی می‌باشد. ایکتیوفتریوس مولتی فیلیس یک مژه‌دار هلوتریش است و به شکل کروی تا بیضوی و به قطر نیم تا یک میلیمتر است. اطراف بدنش دارای مژه‌های ریزی بوده که مسئول حرکت رو به جلوی انگل در آب هستند و همچنین باعث حرکت انگل در اپیتلیوم میزبان می‌شوند. این انگل دارای یک هسته بزرگ نعل اسبی و حداقل یک هسته کوچک جنسی می‌باشد. انگل ایک دارای سیتوپلاسم پر از چربی، گلیکوژن و پروتئین است.

چرخه زندگی انگل ایک در ماهی

با بررسی سیکل زندگی انگل می‌توان به وجود یک مرحله عفونت‌زا به نام ترونت (تومیت) با شکل فعال و آسیب‌رسان به نام تروفونت پی برد که می‌تواند سبب عفونت روی بدن ماهی شود.

با این حال، تومونت به عنوان فرم زایشی انگل مورد اشاره است. از آنجا که تروفونت‌های این انگل در عمق پوست جایگزین می‌شود و خود را از اثر داروهایی که به طور معمول برای درمان انگل‌های پوستی استفاده می‌شوند محفوظ می‌دارند، بهترین زمان مبارزه با انگل مرحله‌ای است که خود را از بدن ماهی جدا می‌کند بنابراین داروها تنها بر فرم آزاد انگل مؤثر بوده و درمان باید چندین بار در فواصل مختلف با توجه به دمای آب تکرار شود (متیو و همکاران 2005.) بنابراین ترونت‌ها حساس‌ترین مرحله زندگی انگل به درمان هستند که برای درمان، ماهی باید به میزانی در معرض ترکیبات درمانی قرار گیرد که این مرحله را سپری کند.

بدین ترتیب، حذف یک مرحله از زندگی انگل موجب قطع چرخه زندگی آن شده که یکی از اهداف درمان است.

درمان انگل و بیماری ایک در ماهی

برای از بین بردن انگل ایک، داروهای ضد انگلی متنوعی در آکواریوم استفاده می‌شود. سبز مالاشیت یک ماده شیمیایی بسیار مؤثر و کم هزینه است که برای کنترل ایک در گذشته استفاده می‌شد. سبز مالاشیت علیه مرحله انگلی و آزاد انگل ایک مؤثر است. با این حال استفاده از سبز مالاشیت برای درمان بیماری ماهی‌های خوراکی به علت خاصیت جهش زایی، سرطان‌زایی، پایداری و ماندگاری بالایی که در اکوسیستم دارد ممنوع شده است.

از زمان ممنوعیت سبز مالاشیت، فرمالین، سولفات مس، پراکسید هیدروژن، پرمنگنات پتاسیم، سدیم پرکربنات، پراستیک اسید و نمک علیه بیماری ایک به طور موفقیت آمیزی مورد استفاده قرار گرفته است، اما به علت اثر درمانی کمتر و مشکلات مربوط به کار انسان با آن‌ها و مشکلات زیست محیطی به طور گسترده استفاده می‌شود.

همچنین فرمالین در موارد پیشرفته بیماری به همراه سبز مالشیت به دلیل اثر هم افزایی استفاده می‌شود اما مطالعات نشان می‌دهد که، فرمالین سبب تحریک و افزایش ترشح موکوس و کاهش میزان اکسیژن محلول در آب می‌شود بنابراین استفاده از فرمالین در آب‌های با درجه حرارات بالا باید با احتیاط صورت گیرد.

سولفات مس نیز می‌تواند برای ماهی در آب با قلیائیت کم، شدیدا سمی باشد. اثر بخشی پرمنگنات پتاسیم هم در آب هایی با میزان مواد آلی بالا کاهش می‌یابد. کلرامین T ترکیب دیگری که در مبارزه با این انگل است، که مقادیر زیاد این ماده منجر به آسیب اپیتلیوم آبشش شده و روند رشد کیسه شنا را در بچه ماهیان مختل می‌کند.

همچنین روش پیشگیری با افزایش جریان آب در سیستم نگهداری برای کنترل بیماری ایک پیشنهاد شده است اما استفاده از این روش در بسیاری از سیستم‌های پرورشی دشوار است. بنابراین نیاز فوری به عوامل جایگزین مؤثر، مقرون به صرفه و امن برای مبارزه با این بیماری می‌باشد، که هم برای انسان و محیط زیست فاقد عوارض جانبی باشد.

ترکیبات گیاهی در مقایسه با ترکیبات شیمیایی، سنتتیک و آنتیبیوتیک‌ها اثرات جانبی کمتری دارد. در برخی موارد حتی ارزان‌تر بوده، فاقد ویژگی سمیت و انباشتگی زیان‌­آور در بافت موجود زنده هستند، قابلیت تجزیه و بازگشت به محیط را دارند و در کل ترکیبات با منشأ گیاهی در مقایسه با سایر مواد سازگاری بیشتری با محیط زیست دارند. همچنین اخیرا فعالیت‌ها تحقیقاتی در مورد استفاده از گیاهان دارویی جهت کنترل عفونت‌های انگلی در انسان و حیوانات افزایش یافته است و محصولات جدید ممکن است منبع بالقوه از داروی ضدانگلی جدید باشد.

در واقع استفاده از آن‌ها می‌تواند در کاهش استفاده از داروهای ضدانگل شیمیایی کمک کننده باشد که از این طریق با کاهش خطرات زیست محیطی، زمینه بیشتری برای تولید ماهی فراهم می‌کند و با درمان بیماری‌های ماهی از مرگ و میر جلوگیری کرده و کاهش خسارات اقتصادی را در پی دارد امروزه به دلیل کارایی بالا و خطرات زیست محیطی کم، مطالعات در زمینه استفاده از ترکیبات و عصاره های گیاهان دارویی برای کنترل برخی انگل‌ها از جمله ایکتیوفتیریوس مولتی فیلییس جایگاه ویژه‌­ای یافته است.

بیماری ایک یک بیماری کشنده و بسیار خطرناک در ماهیانی زینتی است و در صورتی که به موقع درمان صورت نگیرد سبب تلفات بالایی در جمعیت ماهی‌ها می‌شود. همچنین در صورتی که درمان درست صورت نگیرد این انگل به حالت خفته رفته و پس از گذشت مدتی دوباره نمود بالینی پیدا می‌کند. پس در صورتی که علائمی از بیماری ایک در آکواریوم خود دیدید سریعاً با دامپزشک تماس بگیرید.

نکات مورد توجه برای درمان ماهیان خوراکی  

 گربه ماهیان کانالی نواحی جنوب شرقی اغلب در استخر ها پرورش می یابند. برای این گونه از ماهیان، سولفات مس جهت درمان ایک بیشتر مد نظر می باشد. این ماده شیمیایی بسیار موثر و ارزان بوده و بطور قابل ملاحضه ای جهت درمان در حجم های بسیار زیاد آب کارا می باشد. سولفات مس بخصوص در آبهای با درجه قلیاییت پایین سمی می باشد.هرگز از سولفت مس بدون اندازه گیری قلیایت کل آب استفاده نشود، ابعاد استخری که قرار است درمان در آن صورت پذیرد را اندازه گیره کرده، ماده شیمیایی قابل استفاده نیز می بایست بدقت توزین گردد.

مقدار یا دز سولفات مس قابل استفاده اغلب از طریق تعیین قلیائیت کل آب و تقسیم عدد آن بر 100 قابل محاسبه می باشد. بعنوان مثال، اگر قلیائیت کل استخری 100 میلی گرم بر لیتر باشد، پس 100/100=1 میلی گرم بر لیتر سولفات مس جهت مصرف مورد نیاز می باشد.  از سولفات مس زمانی که قلیائیت کل کمتر از 50 میلی گرم بر لیتر باشد استفاده نکنید. استفاده از سولفات مس ممکن است منجر به کاهش شدید اکسیژن گردد، بنابراین، در هنگام استفاده از آن هوادهی می بایست صورت پذیرد. استفاده از سولفات مس در فصول گرم و یا زمانی که بلوم جلبکی قابل مشاهده باشد ریسک بالایی را به همراه خواهد داشت. به خاطر داشته باشید، اگر اطلاعاتی در خصوص میزان قلیائیت آب و همچنین ابزار اندازه گیری آن را ندارید از سولفات مس استفاده ننمائید.

اگر به دلایلی نظیر پایین بودن قلیائیت کل آب و یا عدم وجود دستگاه هواده و … نمی توانید از سولفات مس استفاده نمائید، پرمنگنات پتاسیم می تواند جایگزین مناسبی باشد. اولین اشکال در خصوص انتخاب پرمنگنات پتاسیم، قیمت بالای آن می باشد. پرمنگنات پتاسیم موثر تر و بی خطر تر از سولفات مس می باشد. پرمنگنات پتاسیم با دز یا مقدار 2 میلی گرم بر لیتر می تواند بکار گرفته شود که در نتیجه استفاده آن رنگ آب صورتی متمایل به بنفش ( ارغوانی) خواهد شد. آب اگر در مدت زمان 8 تا 10 ساعت به رنگ زرد یا قهوا ای تغییر یافت، درمان می بایست تکرار گردد. بطور معمول درمان با استفاده از پرمنگنات پتاسیم با 3 تکرار ( با دز 2 میلی گرم بر لیتر در هر بار مصرف) برای این انگل پیشنهاد می گردد ( حداکثر مقدار مورد استفاده 6 میلی گرم بر لیتر).

فرمالین می تواند جهت درمان ایک در ماهیان نگهداری شده در تانکهای پرورشیمی استفاده شود. استفاده از فرمالین روشی ایده آل برای ایک در استخر های خاکی نبوده، حال آنکه در تانکهای پرورشی با هوادهی بالا عملکرد بسیار مناسبی خواهد داشت. بایست توجه داشت که فرمالین از درون بیوفیلتر ها عبور داده نشود، زیرا سبب از بین رفتن باکتری های مفید موجود بر روی بیوفیلتر ها شده ، که در صورت نبود این باکتری ها میزان آمونیاک ممکن است به حد کشنده آن برسد.

حمام کوتاه مدت با 250 میلیگرم بر لیتر فرمالین در مدت 30 تا 60 دقیقه می تواند سبب تغییر کیفی آب شود.تمیز کردن تانک همچنین سبب کاهش تعداد انگل ها خواهد شد.هنگامی که یکی از روش های درمانی نظیر استفاده از فرمالین در حال انجام می باشد، هرگز ماهی را در آب همراه با فرمالین بیشتر از محدوده توصیه شده رها نکنید. ماهی بیمار ممکن است تحمل شرایط درمانی را نداشته باشد. حمام بلند مدت فرمالین با غلظت 15 میلی گرم بر لیتر در درون تانک ها می تواند استفاده شود.

از نمک نیز می توان در حجمه های کم آب جهت کنترل انگل ایک استفاده نمود. این عمل در در دریاچه ها و استخر های خاکی کاربردی نیست چون افزایش حتی یک واحد کم غلظت نمک در حد 01/. % در آب ، نیازمند استفاده از حجم زیادی نمک خواهد بود. در اندازه های کوچک ( نظیر تانک ها) نمک می تواند مفیید واقع شود. ماهی می تواند در محلول 3 % نمک (30000 میلی گرم بر لیتر ) از 30 ثانیه تا چند دقیقه، یا در یک حمام بلند مدت در غلظت پایین ( 05/.% = 500 میلی گرم بر لیتر ) درمان شود. استفاده از نمک در غلظت های کمتر (01/. تا  05/. % ) می تواند روشی مناسب جهت کنترل انگل ایک بدون آسیب رساندن به بیوفیلتر ها در استخر های دارای آب برگشتی باشد.